ус: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
Mongolian words| ONE Project | email: project@one.mn . |
||
1-р мөр:
==Монголоор==
===Үгийн гарал===
===Үгийн дуудлага===
:[usă]
===Үндэсний бичиг===
:{{мбэ}}fosO<br>{{мбт}}
: (усу)
===Үгийн үндэс===
===Үгийн утга===
:'' I нэр''.
:#''хими''. Устөрөгч, хүчилтөрөгч хоёрын химийн цэвэр нэгдэл болох өнгөгүй, тунгалаг, амт үнэргүй нэгэн зүйл шингэн
:# Гол, нуур, тэнгис зэрэг усан гадаргуу
:# Ус мэт
:#'' зурхай''. Таван махбодын нэг; Нэг гол ус бараадан амьдардаг хүмүүс
===Холбоо үг===
:''' ус ариутгал ''' - хлоржуулах, озонжуулах, хэт ягаан туяа, хүнд металлын давсаар ариутгах замаар усан дахь өвчин үүсгэгч нянг устгаж усны шинж чанарыг сайжруулахад чиглэсэн хими, физик болон механик ажиллагаа
:'''ус ашиглалт ''' - хүн ам, хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэр, тээвэр болон бусад салбарын хэрэгцээг хангах зорилгоор усыг ашиг-лах нь
:'''ус бялдах ''' - ус сав хэмжээнээс хэтэрч асгарах, гадагш гарч тунаж урсах
:'''ус бялхах ''' - сав хэмжээнд ус ихэд дүүрэх
:'''ус дамжуулах сүлжээ ''' - хэрэглэгчдэд ус хүргэдэг ус дамжуулах шугамын цогц
:'''ус дамжуур ''' - эх үүсвэрээс хэрэглэгчдэд ус хүргэдэг ус дамжуулах байгууламж
:'''ус цэвэршүүлэгч ''' - ундны усыг хатуу жижиг хэсгүүд, янз бүрийн хольцоос нь цэвэрлэх зорилгоор шүүн тунгаах төхөөрөмж
:'''ус хагалбар ''' - зэргэлдээ орших тогтоол болон урсгал ус, газрын доорх усны сав газруудын хил
:'''ус хангамж ''' - тоо чанарын үзүүлэлтээр стандартын шаардлагыг хангахуйц гадаргын болон газрын доорх усыг хэрэглэгчдэд хүргэхэд чиглэгдсэн цогцолбор арга хэмжээ
:'''ус цэвэрлэгээ ''' - тодорхой зориулалтаар ус ашиглахад сөрөг нөлөө үзүүлж буй усан дахь бодосын хольцыг ялгаж зайлуулах ажил
:'''ус шүүлт ''' - үүрмэг, ширхэглэг үе буюу сүвэрхэг биет дотуур шүүрүүлэн гаргах замаар усан дахь хольцыг зайлуулах үйлдвэрлэлийн арга
:'''ундны ус ''' - унданд хэрэглэх цэвэр ус
:'''уух ус ''' - уухад тохиромжтой ус
:'''үерийн ус ''' - ширүүн борооны дараах илүүдэл ус
:'''өлөн ус ''' ''цээр.'' - өглөөний шээс
:'''ус буцалгагч ''' - тохируулгын автомат болон гар удирдлагатай ус буцалгах төхөөрөмж
:'''усан баригч ''' ''ёгт.'' - үүл
:'''усан баригчийн үсэрвэр ''' - цагийн зөөлөн хур
:'''усан будаг ''' - усаар шингэлж будах будаг
:'''усан будгийн зураг ''' - усан будгаар будсан зураг
:'''усан мандал ''' - а.их дэлхийн усан бүрхүүл; б.усны төвшин
:'''усан оргилуур ''' - шахуургын хүчээр дээш оргилон олгойдох ус
:'''усан тээрэм ''' - усны урсгалын хүчээр ажиллах тээрэм
:'''усан ургамал ''' - эртний эрин галавын нуур, тэнгист ургаж, хожим чулуужсан замгийн төрлийн ургамал
:'''усан уусгамал ''' - хатууг усанд уусгасан уусмал
:'''усан хаван ''' - шингэн, цус зэрэг хэмжээнээс хэт хуралдаж, цэлхрэн хавагнах өвчин
:'''усан хаван гүйх ''' - ус гүйж хавдсан мэт болох, хавагнах
:'''усан хөөрөг ''' - галын аюулыг сөнөөх хэрэгсэл
:'''усан хуй ''' - ус багана мэт босч эргэлдэн явах хүчтэй хуй
:'''усан эм ''' - усаар шингэлсэн эм
:''' ус авах ''' - а.ус утгаж авах; б.үерт автах; в.ус хальж эзлэх; г.шээс шинжлэхээр авч бэлтгэх
:'''ус гарах ''' - а.газраас ус нэвчих, б.ус гатлах
:'''ус гаргац ''' - усны төвшин буурах үед уулын чулуулаг болон хөрс өөртөө агуулсан усныхаа тодорхой хэсгийг алдах чанар
:'''ус гатлах ''' - а.гол, мөрөн, горхи, нуур мэтийн усны энтээгээс тэртээ нь гарах, б.ус туулах
:'''ус гэсэх ''' - хавар цаг урь унаж, гол мөрний мөс хайлах
:'''ус даацлах ''' - газраас ус гарах шахамдан чийг дааварлан гарах
:'''ус жилэх ''' - гол мөрөн бүрэн гэсэх
:'''ус зайрмагтах ''' - усны дээгүүр өчүүхэн нимгэн мөс хөлдөх
:'''ус зэтгэх ''' - ус гатлах
:'''ус нэвтрэх ''' - а.ус нэвчих; б.ус туулан гарах
:'''ус оргилох ''' - а.ус газраас дээш оволзон гарах; б.ус тогоо, саванд маш ихэд буцлах
:'''ус татах ''' - а.тариалан зэрэгт оруулахаар өөр газраас ус урсгаж ирэх; б.ус татрах
:'''ус татрах ''' - үерлэсэн ус улмаар бага болох
:'''ус туулах ''' - а.усанд хөлөөр явах; туучих; б.гэрт ус, үер орж ирэх
:'''ус үерлэх ''' - усны төвшин нэмэгдэх
:'''ус хадаалах ''' - ус гүйцэд хөлдөх
:'''ус хадах ''' - ус хөлдөж, мөсөн зам гарах
:'''ус хөлдөх ''' - усны мөс болох
:'''ус хөрөөлөх ''' - хүйтэн орох цагт голын захаар эрэг мэт ирмэг гарч хөлдөх
:'''ус шүүрэх ''' - а.газраас ус дааварлан гарах; б.юм хумнаас ус гарах; в.яр, шарх мэтээс ус цуврах
:'''усан зам ''' - хөлөг онгоц зорчих, сал урсгах зэрэгт ашигладаг усан орчин
:'''усан ''' - замын
:'''цэрэг ''' - тэнгисийн цэрэг
:'''усан эргэлт ''' - усанд авахуулах, ус эзэлж яах ч аргагүй болох
:'''усанд автах ''' - ус хальж эзлэх
:'''усанд живэх ''' - усанд хөвж чадахгүй доошоо орох
:'''усанд муу ''' - а.усанд явахдаа муу; б.усанд норвол муу; в.ус нэвтрэх муу чанартай
:'''усанд орох ''' - угаах болон эмчлэх сувилахын тулд усан дотор орох
:'''голын усанд орох ''' - умбах шумбахын тулд эсвэл угаал үйлдэхийн тулд голд орох
:'''рашаан усанд орох ''' - эмчлэх сувилахын тулд рашаанд орох
:'''халуун усанд орох ''' - бие угаахын тулд халуун бүлээн усанд орох
:'''усанд сайн ''' - а.усанд сэлэхдээ сайн; б.ус үл нэвтрэх сайн чанартай
:'''усанд сэлэх ''' - сэлүүрээр буюу гар хөлөөр ус сэлж явах
:'''усанд хөвөх ''' - а.юм усны дээгүүр явах; б.живсэн юм усны дээгүүр дэгдэн гарах
:'''усны ар ''' - ус салхи буюу өөр юмны хөдөлгөөнд гарсан жижиг долгио
:'''усны аюул ''' - үер, борооны усны гамшиг
:'''усны боргио ''' - усны их чимээлэн урсах газар
:'''усны гарам ''' - ус гатлах зам, гарц
:'''усны дарвилзуур ''' - усны харгиа
:'''усны долгио ''' - далай, их мөрөн, нуурын ус салхинд хөдөлж, дараа дараагаар гүйх давлагаа
:'''усны дусал ''' - нэжгээд нэжгээдээр өчүүхэн дусах ус
:'''усны замаг ''' - усны дотор бүтэж, боловсрох хөвөн мэт бөгөөд өнгө ногоон ургамал
:'''усны ирэлж ''' - салхинаас усанд гарсан хунираа
:'''усны олом ''' - ус гаталж болом нимгэн газар
:'''усны сав ''' - ус агуулах зориулалт бүхий зүйл
:'''усны ай сав ''' - нуур, мөрөн түүнд цутган орох голуудад хуран юүлэх усны эзлэн бүхий газар
:'''усны мяралзаа ''' - ус жирэлзэн долгиолж байгаа нь
:'''усны сан ''' - а.усан хадгаламж, цөөрөм; б.хуучир. далай
:'''усны таргил ''' - ус гүехэн бөгөөд урсгал түргэн газар
:'''усны уйл ''' - усны эргэлдэн буй гүн газар
:'''усны урсгал ''' - а.газрын уруу тийш усны хальж гүйх хөдөлгөөн; б.үер, хурын усны урсах мөр, зам газар
:'''усны уур ''' - ус халснаас гарах уур
:'''усны харгиа ''' - чулуутай буюу өөтэй газар урссан нимгэн усны ирвэгнэх байдал
:'''усны харз ''' - өвлийн хүйтэн цагт хөлдөхгүй өрхлөн гарсан ус
:'''усны хариг ''' - усны маш нимгэн газар
:'''усны хүрхрээ ''' - усны өндрөөс буух хэсэг
:'''усны хунираа ''' - усны ар
:'''усны цалгиа ''' - ус хөдөлж савнаасаа гадагш халгих, урсах
:'''усны цорго ''' - а.дээврийн ус зайлуулах хоолой; б.ус гоожуулах хоолой
:'''усны шувуу ''' - устай газар орших галуу, нугас зэрэг шувуудын ерөнхий нэр
:'''усны эргүүлэг ''' - усны уйл
:'''усны эрэг ''' - мөрөн гол, далайн усны зах ирмэг газар
:'''усны эх ''' - усны үүсгэлийн газар
:'''хорлонт ус ''' - химийн найрлагын хувьд металл, бетон бусад материалыг илэгдэл, эдврэлд хүргэдэг ус
:'''хөлгүй ус ''' - маш гүн бөгөөд хүн, амьтны хөл хүрч гишгэн туулж чадахгүй газар
:'''ус унд сайтай ''' - өгөөмөр, зочломтгой
:'''усан гахай ''' ''амьт.'' - мэрэгчийн багийн хамгийн том мэрэгч, биеийн урт нь нэг зуун гучин сантиметр, хүнд нь жаран кг хүрнэ; өмнөд Америкт байдаг
:'''усан хулгана ''' ''амьт.'' - сүүл урт, өнгө бор саарал, зурамнаас бага биетэй, өвсний үндэс, зэгсээр хооллодог гол нуурын хавь газраар байдаг мэрэгч амьтан; усч бөрөм
:'''усны аалз ''' ''амьт.'' - хөл өндөр, усны дээгүүр явдаг аалз
:'''усны барс ''' ''амьт.'' - эдэн загас
:'''усны бөднө ''' ''амьт.'' - бие бөднөтэй адил боловч, баахан нарийн урт хөлтэй, хөлийн өмнөх гурван хуруу урт, эрхий богино нэг зүйл бялзуухай
:'''усны булга ''' ''амьт.'' - үенгийн төрлийн араатан амьтан, бие бага, сортой хар хүрэн үстэй, ноолуур их, тэжээж арьсыг авна
:'''усны ирвэс ''' ''амьт.'' - умард мөсөн далайн хавь газар амьдардаг, байдал болхи, хүнд нүсэр, ил чих байхгүй, шүд араатан мэт, үс хатуу, ноолуур зөөлөн, хөлийн хуруу холболдсон нь усанд хөвж, сэлж чадна, арьс, өөх нь их үнэд хүрдэг хөхтөн амьтан
:'''усны нохой ''' ''амьт.'' - халиуны өөр нэр
:'''усны тас ''' ''амьт.'' - хошуу том бөгөөд хоолойндоо хөеөтэй, жижиг амьтан барьж хооллодог, сүүлийг нь гоёлд хэрэглэдэг халуун орны шувуу
:'''усны ууль ''' ''амьт.'' - уулийн адил дуугардаг нэг зүйл цахлай
:'''усны үхэр ''' ''амьт.'' - бие том, эвэр урт, үс тачир, усанд хэвтэх дуртай, маш хүчтэй их нэг зүйл үхэр, эврийг нь нум хийхэд хэрэглэнэ
:'''усны шаазгай ''' ''амьт.'' - хошуу урт бөгөөд хар, толгой цагаан, сүүл охор, шилбэ өндөр, элс хойг газар сууж, загас иддэг шувуу
:'''усан сонгино ''' ''урга.'' - дотроо хөндий, сонгинотой адил болоод өндөрхөн, үзүүр түрүүтэй, усанд ургана; хүнхээл
:'''усан үзэм ''' ''урга.'' - а.халуун дулаан газар ургадаг, нэг зүйл жимсгэнэ, жимсгэнийн өнгө шаравтар, ногоон, хүрэн улаан, амт амттайхан, шүүс их, түүгээр нь дарс хийнэ; б.мөн жимсгэнийн мод
:'''усан хоног ''' ''урга.'' - монгол амуутай адилавтар, нэгэн зүйл тариа
:'''усны мөнх мод ''' ''урга.'' - янз балуу модтой адил болоод навч нарийн, усны ойр ургадаг нэг зүйл мод
:'''усан чацаргана ''' ''урга.'' - навч хатан, чацарганын адил, цэцгийн өнгө улаан, шар, хүрэн гурван зүйл байдаг нэг зүйл цэцэг
:'''усан чэс ''' ''урга.'' - янз бөөрөнхий, түүхий идэж болдог нэг зүйл ногоо, цагаан, хар хоёр зүйл бий
:'''усан шимэлдэг ''' ''урга.'' - иш бор, майстай адил, баг цэцгийг цацаг гэж нэрлэдэг нэг зүйл ургамал
:''' усан болор ''' ''эрдэс.'' - шил адил тунгалаг, гонзгойвтор, талсттай чулуу
:'''усан тэлмэн жороо ''' - нэгэн алхамдаа зөв талын хоёр хөл, нөгөө алхамдаа буруу талын хоёр хөл зэрэг гишгэдэлтэй жороо морийг буюу урсгал ус цалгиж байгаа мэт явдал
:'''усан шил ''' - а.маш тунгалаг шил; б.усан болор
:''' –Бид нэг усны улсууд. яриа.; . Дөрөв гэсэн тооны нэр.
''' ''ёгт'' -
===Хоршоо үг===
*'''[[гал]] [[ус]]''' - а.гал болон ус; б.шилж. эрс тэс, эсрэг тэсрэг
*'''[[гол]] [[ус]]''' - урсгал ус
*'''[[ус]] [[бэлчээр]]''' - а.нутаг орон; б.нутаг орны өвс ногооны гарц
*'''[[ус]] [[мөрөн]]''' - урсгал их ус, гол мөрөн
*'''[[нутаг/нутаг]] [[ус]]''' - уугуул нутаг, төрж өссөн амьдарч буй нутаг
*'''[[ус]] [[унд]]''' - ууж идэх юм
*'''[[ус]] [[цас]]''' - а.хур тунадас, агаарын чийг; б.уух юм, ус
*'''[[ус]] [[чийг]]''' - бороо, ус
*'''[[нэр]] [[ус]]''' - тухайн хүний овог нэр, харьяалал
*'''[[рашаан]] [[ус]]''' - эмчилгээнд хэрэглэж болохуйц байгалийн эрдэст ус
*'''[[ус]] [[өвс]]''' - нутаг орны усан хангамж, газрын гарц
===
===Эсрэг үг===
===Этгээд үг===
===Товчилсон үг===
:'''БОУЦУ''' Байгаль Орчин, Ус, Цаг Уур
:'''ДУХЦ''' Дулаан, Ус Хангамжийн Цех
:'''ДУЦУБ''' Дэлхийн Ус, Цаг Уурын Байгууллага
:'''УСАГ''' Ус Суваг Ашиглалтын Газар
:'''УСАУГ''' Ус Суваг Ашиглалтын Удирдах Газар
:'''УСНААК''' Ус Суваг, Нийтийн Аж Ахуйн Компани
:'''УСНААК''' Ус Суваг, Нийтийн Аж Ахуйн Контор
:'''УСОСАГ''' Ус Суваг, Орон Сууц Ашиглалтын Газар
:'''УСОСАК''' Ус Суваг, Орон Сууц Ашиглалтын Контор
:'''УСҮА''' Ус Судлалын Үндэсний Алба
:'''УЦУ''' Ус, Цаг Уур
:'''УЦУА''' Ус, Цаг Уурын Алба
:'''УЦУГ''' Ус, Цаг Уурын Газар
:'''УЦУОШГ''' Ус, Цаг Уур, Орчны Шинжилгээний Газар
:'''УЦУХ''' Ус, Цаг Уурын Хүрээлэн
:'''УЦУЭШХ''' Ус, Цаг Уурын Эрдэм Шинжилгээний Хүрээлэн
===Өвөрмөц хэлц===
:'''ус уух хувь '''- амьд явах хувь тавилан
:'''ус уух хувьтай '''- амьд явах хувь тавилантай
:'''ус цас шиг '''- ямар нэг гадаад хэлээр саадгүй чөлөөтэй ярих
:'''гал ус хоёр шиг '''- хоорондоо харшилдсан, огт таарч тохирохгүй
:'''олгойтой ус шиг '''- эв хавгүй, хэлбэр галбир муутай
:'''ус балгасан юм шиг '''- үг дуугарч чадахгүй гөлөлзөх, яахаа мэдэхээ болих
:'''ус болох '''- хор болох, саад болох
:'''усан гүзээ болох '''- шалба норох, нэвт норох
:'''усан амтай '''- дандаа бүтэлгүй юм ярьж явдаг
:'''усан нүдлэх '''- уйлах
:'''усан тэнэг '''- юу ч мэдэхгүй, туйлын мангуу
:'''усан хулгана болох '''- а.ихэд хөлрөх; б.шалба норох
:'''үерийн ус шиг мэт '''- маш хүчтэй, их газар хамарсан
:'''усанд орсон хулгана шиг '''- нов нойтон
:'''усанд хаясан чулуу шиг '''- ямар ч хэл сураггүй алга болох
:'''алтан аяганаас ус уух '''- жаргах, жаргал эдлэх
:'''уснаас хуурай гарах '''- маш их овсгоо самбаа гаргах
:'''усан дээр өрөм тогтоом/усан дээр тос тогтоом '''- ялдам зөөлөн, зөөлөн зан ааштай
:'''усан нүдэт, цусан зүрхэт '''- эгэл жирийн, энгийн хүн
:'''усан толгой '''- юм ойлгодоггүй, ухаан муутай
:'''ус балгасан юм шиг''' - ''дуугүй, үг дуугарч чадахгүй гөлөлзөх, яахаа мэдэхээ болих''~Энэ хэдэн үгийг солилцсоны дараа хэн хэн нь ус балгасан юм шиг хэсэгхэн чимээгүй болжээ ''(Ч.Лхамсүрэн, Анхны хундага)''. ~Тэр хоёр голыг яаж гатлах тухайгаа хэлэлцсээр эрэг дээр хүрч ирээд ус балгасан юм шиг таг чиг болцгоочихов ''(Зян Рун, Чонон сүлд)''.
:'''ус болох''' - ''хор болох, саад болох''~Чи дандаа л тус болох гээд явдаг сан. Одоо ус болох нь уу ''(Б.Бааст, Дарьсүрэн)''.
:'''ус идүүлэх''' - ''хагсран сойсон модон сав суулга, модон тэрэг зэрэгт ус цутган чийгсээх, дэвтээх зэргээр хөөлгөж чангаруулах''~Дамдин аа! Өнөөх тэрэгнүүддээ ус идүүлж оролдох уу? гэж гаансаа сэгсэрсээр айсуй ''(Цэрэнвайжав, Амралтандаа)''.
:'''ус дэлсэж, загас айлгах''' - ''сүрээ гаргаж бусдыг сөрөх, сүрээр айлгах''~Ус дэлсэж, загас айлгана гэгчээр батальоны даргын нэр зааж байгаа хэрэг. Тэр тэнд очлоо гээд уучлагдаж чадахгүй. Батальоны дарга хайртай байдаг болохоор аргалж овлоод гаргачихна гэж бодож байгаа байх ''(Ганпүрэв, Бяцхан туршуулч)''.
:'''ус нулимс болох''' - ''уйлах''~Энэ бид хоёрын байгаа ёозыг харж миний зовлонг нимгэлэлцэх гэж ус нулимс болсоор эжий минь гэв гэнэтхэн хоёр нүдгүй боллоо ''(Б.Бааст, Үрэлээ)''.
:'''ус уух хоногийн тоо гүйцэх''' - ''үхэх цаг ирэх''~Муур өөрөө хүрч ирэх сайн юм гэнэ лээ. Балдий минь миний ус уух хоногийн тоо гүйцээгүй л юм байх даа гэж эмгэн баярлана ''(Б.Дариймаа, Шар хондын намаржаа)''.
:'''ус уух хувь''' - ''амьд явах хувь тавилан''~Чукей эмнэлэгт сэхэв. Гэвч “би хорвоогийн ус уух хувь ерөөлтэй байж дээ” гэж бодов ''(Д.Гармаа, Цагаан булаг)''. ~Хүн, гахай хоёр модонд тээглэхгүй болохоор аль аль нь байдгаараа хурдалж байгаа бололтой. Ус уух хувьтай хүн юм даа.
:'''ус үзээгүй гутал тайлах''' - ''юу юу ч болоогүй байхад сүржигнэх''~Арав хорин жил үзэгдээгүй хүн чинь ямар ч ааш зантай болсон юм билээ. ...Ёстой л уул үзээгүй хормой шууж, ус үзээгүй гутал тайлна гэдэг шиг болох юм даа ''(Н.Сүхбат, Мухар цэцэрлэгийн зун)''. ~Уул үзээгүй хормой шууж, ус үзээгүй гутал тайлах гэгчээр учрыг нь мэдэхгүй байж юу гэж очих юм билээ дээ гэж Төмөр бодолхийлэн хэлэв ''(Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир)''.
:'''ус цас шиг''' - ''а.ямар нэг гадаад хэлээр саадгүй чөлөөтэй ярих''~Тэгээд Бурдуков гадуур тэнээд л гэртээ ирэхээрээ дандаа ном үзэж суудаг байлаа. Монгол хэлээр ус цас шиг ''(Ж.Пүрэв, Гурван зангилаа)''. ~Харбарс Өвөрмонголын аюулаас хамгаалах сургуульд тусгай боловсрол олж авсан нэгэн тул хятадаар ус цас шиг ярина ''(Зян Рун, Чонон сүлд)''. б.сайхан, аятай
:'''усан амлах''' - ''(үл тааш.) муу ам гаргах, бэлгэ дэмбэрэлгүй юм ярих''~Усан амласан увайгүй юмны яриаг ч битгий сонсож бай.
:'''усан амтай''' - ''↑усан амлах''
:'''усан гүзээ болох''' - ''шалба норох, нэвт норох''~Хөлд өмссөн гутлууд усан гүзээ болж гүйцээд гишгэх тутам шуухитнан дуугарч, оёдлын завсраар булингартай ус шүүрнэ ''(Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн)''.
:'''усан дээр өрөм/тос тогтоом''' - ''ялдам зөөлөн, зөөлөн зан ааштай''~Усан дээр өрөм тогтоом ааштай чухам орчин цагийн эрдэмт хүн ийм байх гэмээр ''(С.Эрдэнэ, Амьд явсан хүн)''.
:'''усан нүдлэх''' - ''уйлах''~Гэтэл аав нь –Чи дандаа усан нүдэлж байх муу ёрын тархи вэ? гэж загнадаг байж билээ ''(Ш.Гаадамба, Өвийн хайрцаг)''. ~Өнөө өглөө мордсоноос чинь хойш хоёр ч дахин муу совин татаад... би болсон хойно усан нүдлэхээс наагуурхан л айж, зовж суув шүү! ''(Д.Маам, Газар шороо)''. ~За яахав өндөр ах чинь гуйж байгаа болохоор авч явъя. Усан нүдлээд дамшиг минь бушуу арч ''(Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир)''.
:'''усан нүдтэй, цусан зүрхтэй''' - ''эгэл жирийн, энгийн хүн''~Бид нар шиг усан нүдтэй, цусан зүрхтэй хүмүүст эгэл юм шиг харагдаж байвч цаад талд нь бурхан байна шүү гээд Өлзий залбирав ''(Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир)''. ~Бурхан минь л ивээн гийгүүллээ. Түүнээс биш усан нүдтэй, цусан зүрхтэй, тэнэг дээрээ зөнөг залгасан хөгшин би яавч үүнийг бодож олохгүй ''(Б.Ганбат, Үүрэг)''.
:'''усан тэлмэн''' - ''морины хөл алдахгүй жороолох урсам сайхан явдал''~Урагш ухасхийн усан тэлмэн жороогоор тоос хадаахад нь алдарт хурдан морьд боловч эс гүйцнэ ''(Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн)''.
:'''усан хар алхаа''' - ''морь малын зөөлөн түргэн алхдал''~Бадарч, Түгжил хоёр зэрэгцэн явахад Түгжилийн унаж яваа хээр хазаар даран усан хар алхаагаар сунан жирэлзэхэд Бадарчийн морь зогсоо жолоогүй шогшиж байв ''(Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир)''.
:'''усан хулгана [шиг] болох''' - ''а.ихэд хөлрөх''~Намрын их хайланги цаг болоод ч тэр үү морь нь усан хулгана шиг болж, хөх мах нь чичрэн, нүдний ухархайнаас хүртэл хөлс дусаж байхыг нь харсан ээж нь ч бас дуугүй өнгөрсөнгүй ''(А.Чойжилсүрэн, Өвсний шүүдэр)''. ~Морьд усан хулгана болтол хөлөрч, амьсгаагаа багтааж ядаж гаргах мэт хамар нь сарталзана ''(Ж.Бямбаа, Газар эх)''. б.шалба норох
:'''усан чөдрөөр чөдөрлөх''' - ''цайгаар саатуулах''~Надмид эгч дээр орох юм бол усан чөдрөөр чөдөрлөөд явуулна аа нэг байхгүй.
:'''усанд гал асаах''' - ''юу ч бүтээнэ''~Уйгагүй ажиллавал усанд ч гал асааж болно шүү дээ.
:'''усанд орсон хулгана шиг''' - ''нов нойтон''~Даарч чичирсэн, усанд орсон хулгана шиг юм орж ирлээ.
:'''усанд хаясан/шидсэн чулуу шиг''' - ''ор сураггүй алга болох''~Идэрээ усанд хаясан чулуу шиг ор сураггүй болоод удаж байна.
:'''уснаас хуурай гарах''' - ''гэм зэмтэй ч гэм зэмгүй өнгөрөх''~Хэргээ Төрөө дээр тохоод, өөрөө уснаас хуурай гарсан хүн шүү дээ. Аав нь шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт ажилладаг юм гэнэ билээ.
:'''усны дусал мэт''' - ''ав адилхан''~Ээжтэйгээ усны дусал мэт адилхан охин шүү. чээж зураг нь гэлтэй хэмээн өхөөрдөнө.
:'''усыг нь уугаад, худгийг нь мартах''' - ''ачийг нь үтээрэх''~Бид дугуйлангаас гарахыг эсэргүүцэхгүй, Чойдор оо! Би чамд нэг эрхгүй үг хэлье. Усыг нь уугаад худгийг нь мартана гэдгээр чи энэ дугуйланд ирж тэнхэрснээ мартаад одоо дугуйлангаас гарна гэдэг чинь таарахгүй дээ. Хэн ч дугуйланг самууруулж үйлдвэрлэлд саад хийхийг бид зөвшөөрөхгүй мөртлөө эсэргүүцнэ ''(Цэрэндорж, Санжаа, Дахиж урагшилъя)''.
:'''↑ алтан аяганаас ус уух'''
:'''↑ гал ус хоёр шиг'''
:'''↑ ёроолгүй ховоогоор ус авах/барих'''
:'''↑ загасчны морь усгүй'''
:'''↑ лайгийн доогуур ус гүйлгэх'''
:'''↑ олгойтой ус шиг'''
:'''↑ үерийн ус шиг/мэт'''
:'''↑ элсэнд ус асгасан мэт
'''
===Хэвшмэл хэлц===
:Улс зангаараа
:Ус эргээрээ
:Ураг садны хол нь сайн
:Ус аргалын ойр нь сайн
:Ураг худын хол нь дээр
:Ус цайны ойр нь дээр
:Урагшгүй хүний урд
:Ус цас боох
:Ус асгахад хайран гэдэггүй
:Сүү асгахад хайран гэдэг
:Ус бүхэн унд биш
:Ой бүхэн нуруу биш
:Ус гарвал уулан дороос
:Уршиг гарвал уумхай амнаас
:Ус гүн бол урсан одох нь удаан
:Эрхэм хүн бол үг хэлэх нь тайван
:Ус гүн гэж гатлахаас бүү ай
:Учир бэрх гэж давахаас бүү ай
:Ус ёстой
:Улс хөгтэй
:Ус замыг эвддэг
:Архи занг эвддэг
:Ус зөөлөн ч чулууг идэх
:Улс зөөлөн ч хааныг халах
:Ус ирэхээс өмнө сувгаа зас
:Учир ирэхээс өмнө замаа зас
:Ус ирэхээс урьд сувгаа малт
:Учир гарахаас урьд аргаа бэлд
:Ус их боловч өвлийн цагт мөс
:Ухаан сайн боловч өтлөхийн үед мунаг
:Ус их боловч
:Өвөл болохоор хөлддөг
:Ус мөрөн урт ч бол адагтай
:Зам харгуй хол ч бол мухартай
:Ус мэдэхгүй хүн цуваа дагана
:Нутаг мэдэхгүй хүн гөрөөс дагана
:Ус мэт урсгаж
:Цас мэт цацах
:Ус нь их байвч хөлдвөл мөс
:Ухаан нь их боловч өтөлбөл мунхаг
:Ус нь татарвал
:Хад нь бултайна
:Ус сүүг арвитгана
:Сүү усыг цайлгана
:Ус тасрахгүй хувьтай бол
:Усны гурван загас тогтдог
:Ус тос хоёрыг хутгаж байж идээ болгодог
:Уймар цэцэн хоёрыг нийлүүлж байж бүлэг болгодог
:Ус түлш ойр сайн
:Ураг төрөл хол сайн
:Ус тэгшгүй
:Хүн адилгүй
:Ус үзүүргүй боловч газар цуулна
:Хэл үзүүргүй боловч хүн ална
:Ус үзэж хөлөг тавих
:Уул үзэж хөсөг тавих
:Ус үзэхгүй бол гутал тайлахгүй
:Уул үзэхгүй бол хормой шуухгүй
:Ус урссандаа
:Чулуу туссандаа
:Ус уухгүй үхрийн толгойг бүү дар
:Учир мэдэхгүй хүний толгойг бүү илбэ
:Ус хааш бол
:Эрэг тийшээ
:Ус хар ч бол сүүний өнгийг харлуулахгүй
:Сүү цагаан ч бол уснаас ялгарахгүй
:Ус хар ч сүүтэй нийлж болно
:Хүн мунхаг ч мэргэдтэй ханилж болно
:Ус хийвэл уустал
:Ажил хийвэл дуустал
:Ус хотгороо дагана
:Буян эзнээ дагана
:Ус хөлддөг
:Тос царцдаг
:Ус хөөвөл онгоц хөөрдөг
:
:Ус хураад гол болдог
:Чулуу цуглаад уул болдог
:Ус хүчтэй
:Ургамал чулуу хөдөлгөх
:Ус хэдий буцлавч гал гаргахгүй
:Мунхаг хэдий мэргэживч олонд тус хүргэхгүй
:Ус цутгуулсан хулгана шиг
:Уухилж тэвдсэн амьтан шиг
:Ус эргээрээ
:Улс утгаараа
:Ус эхтэй
:Улс угтай (түүхтэй)
:Ус юмыг ариутгана
:Сургаал хүнийг хүмүүжүүлнэ
:Утаа өөдөө явдаг
:Ус уруугаа урсдаг
:Уул ойр нь мод түлж
:Ус ойр нь загас идэх
:Уул ойр суувал түймрийг сэргийл
:Ус ойр суувал үерийг хичээ
:Уул ойр суусан хүн мод түлж
:Ус ойр суусан хүн загас идэх
:Уул өндөр бол нөөлөг ихтэй
:Ус гүн бол эргэлэг арвинтай
:Уул өндөр боловч гэтэлж болох домтой
:Ус гүн боловч гаталж болох оломтой
:Уул өндөр боловч оргилтой
:Ус гүн боловч ёроолтой
:Уул өндөр боловч урдуураа замтай
:Ус гүн боловч гаталж болох оломтой
:Уул өндөргүй боловч шидтэн суувал нэртэй болно
:Ус гүнгүй боловч луу нуувал сүртэй болно
:Уул өндөртөө сүрлэг
:Ус нэлгэртээ сүрлэг
:Уул өндөртөө сүрлэг
:Ус тунгалагтаа цэвэр
:Уул тал хосолж
:Ус
:Уул үзээгүйгээр хормой бүү шуу
:Ус үзээгүйгээр гутал бүү тайл
:Уур манан боловч ус болон хөлддөг
:Ус шингэн боловч уур болон дэгддэг
:Уурлаж уурлаж
:Ус балгав гэх шиг
:Ухаан их боловч насажвал доройтдог
:Ус их боловч өвөлшвөл хөлддөг
:Ухаан их боловч өтлөхдөө балардаг
:Ус их боловч хүйтрэхдээ хөлддөг
:Ухаан их боловч нас их болохоор доройтдог
:Ус их боловч өвөл болохоор хөлддөг
:Учир мэдэхгүй хүнд үг бүү хэл
:Ус уухгүй үхэрт ховоо бүү хөдөлгө
===Аман зохиолд орсон нь===
====Зүйр үг====
:Ус үзээгүй гутал тайлах
:Уул үзээгүй хормой шуух
''Тайлбар: юу ч болоогүй байхад сандрах, яагаа ч үгүй байхад шантрах''
:Ус гаталсан хойно онгоц хэрэггүй
:Өвчин эдгэсэн хойно эмч хэрэггүй
''Тайлбар: өнгөрсөн борооны хойноос цув нөмрөх, хожимдсон хойно нь ухаарах''
:Усанд унавал хуурай гарахгүй
:Уланд унавал нэртэй гарахгүй
''Тайлбар: муу нэр олвол салахад хэцүү, нэрээ хичээх''
:Усанд унасан чулуу
:Өвсөн хаясан зүү адил
''Тайлбар: ор мөргүй болох''
====Цэцэн үг====
:Өвс идэж ус уусан юм шиг
''Тайлбар: хүч тэнхээ муутай''
====Сургаал үг====
===Зөв бичихзүй===
====Кирил бичиг====
'''ус''' ''нэр'', усны, усанд, усыг, уснаас, усаар
====Монгол бичиг====
{{мбэ}}fosoa O<br>fosoa dO<br>fosO iI<br>fosO fca<br>fosO bE*<br>fosO DeI<br>fosO forogO<br>fosO bEa
<br>{{мбт}}
: /~ы /~д /~ыг /~аас /~аар /~тай /~ руу /~аа
===Орчуулга===
[[Ангилал:Монголоор]]
| |||