ус: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
Mongolian words| ONE Project | email: project@one.mn . |
No edit summary |
||
72-р мөр:
{{-өх-}}
*'''ус балгасан юм шиг:''' дуугүй, үг дуугарч чадахгүй гөлөлзөх, яахаа мэдэхээ болих: Энэ хэдэн
үгийг солилцсоны дараа хэн хэн нь ус балгасан юм шиг хэсэгхэн чимээгүй болжээ
(Ч.Лхамсүрэн, Анхны хундага). Тэр хоёр голыг яаж гатлах тухайгаа хэлэлцсээр эрэг дээр
хүрч ирээд ус балгасан юм шиг таг чиг болцгоочихов (Зян Рун, Чонон сүлд).
*'''ус болох:''' хор болох, саад болох: Чи дандаа л тус болох гээд явдаг сан. Одоо ус болох нь уу (Б.Бааст, Дарьсүрэн).
*'''ус идүүлэх:''' хагсран сойсон модон сав суулга, модон тэрэг зэрэгт ус цутган чийгсээх, дэвтээх зэргээр хөөлгөж чангаруулах: Дамдин аа! Өнөөх тэрэгнүүддээ ус идүүлж оролдох уу? гэж
гаансаа сэгсэрсээр айсуй (Цэрэнвайжав, Амралтандаа).
*'''ус дэлсэж, загас айлгах:''' сүрээ гаргаж бусдыг сөрөх, сүрээр айлгах: Ус дэлсэж, загас
айлгана гэгчээр батальоны даргын нэр зааж байгаа хэрэг. Тэр тэнд очлоо гээд уучлагдаж чадахгүй. Батальоны дарга хайртай байдаг болохоор аргалж овлоод гаргачихна гэж бодож
байгаа байх (Ганпүрэв, Бяцхан туршуулч).
*'''ус нулимс болох:''' уйлах: Энэ бид хоёрын байгаа ёозыг харж миний зовлонг нимгэлэлцэх гэж
ус нулимс болсоор эжий минь гэв гэнэтхэн хоёр нүдгүй боллоо (Б.Бааст, Үрэлээ).
*'''ус уух хоногийн тоо гүйцэх:''' үхэх цаг ирэх: Муур өөрөө хүрч ирэх сайн юм гэнэ лээ. Балдий
минь миний ус уух хоногийн тоо гүйцээгүй л юм байх даа гэж эмгэн баярлана (Б.Дариймаа,
Шар хондын намаржаа).
*'''ус уух хувь:''' амьд явах хувь тавилан: Чукей эмнэлэгт сэхэв. Гэвч “би хорвоогийн ус уух хувь ерөөлтэй байж дээ” гэж бодов (Д.Гармаа, Цагаан булаг). Хүн, гахай хоёр модонд тээглэхгүй
болохоор аль аль нь байдгаараа хурдалж байгаа бололтой. Ус уух хувьтай хүн юм даа.
*'''ус үзээгүй гутал тайлах:''' юу юу ч болоогүй байхад сүржигнэх: Арав хорин жил үзэгдээгүй
хүн чинь ямар ч ааш зантай болсон юм билээ. ...Ёстой л уул үзээгүй хормой шууж, ус үзээгүй
гутал тайлна гэдэг шиг болох юм даа (Н.Сүхбат, Мухар цэцэрлэгийн зун). Уул үзээгүй
хормой шууж, ус үзээгүй гутал тайлах гэгчээр учрыг нь мэдэхгүй байж юу гэж очих юм билээ
дээ гэж Төмөр бодолхийлэн хэлэв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).
*'''ус цас шиг:''' а. ямар нэг гадаад хэлээр саадгүй чөлөөтэй ярих: Тэгээд Бурдуков гадуур тэнээд л гэртээ ирэхээрээ дандаа ном үзэж суудаг байлаа. Монгол хэлээр ус цас шиг (Ж.Пүрэв, Гурванзангилаа). Харбарс Өвөрмонголын аюулаас хамгаалах сургуульд тусгай боловсрол олж
авсан нэгэн тул хятадаар ус цас шиг ярина (Зян Рун, Чонон сүлд). б. сайхан, аятай: Уг нь
бурхан болоочийн бүл дүү Данзан гэдэг нас бие тогтсон, арилжаа наймаанд хөлтэй, ая зан ус
цас шиг, хижээл хар хүн хөгшин эгчээ эргэж тойрч, өвгөнийг хаяандаа авна гэх боловч
талийгаач нь дургүй байсан (Б.Дариймаа, Шар хондын намаржаа).
*'''усан амлах:''' (үл тааш.) муу ам гаргах, бэлгэ дэмбэрэлгүй юм ярих: Усан амласан увайгүй
юмны яриаг ч битгий сонсож бай.
*'''усан амтай:''' ↑ усан амлах
*'''усан гүзээ болох:''' шалба норох, нэвт норох: Хөлд өмссөн гутлууд усан гүзээ болж гүйцээд
гишгэх тутам шуухитнан дуугарч, оёдлын завсраар булингартай ус шүүрнэ (Д.Намдаг, Цаг
төрийн үймээн).
*'''усан дээр өрөм/тос тогтоом:''' ялдам зөөлөн, зөөлөн зан ааштай: Усан дээр өрөм тогтоом
ааштай чухам орчин цагийн эрдэмт хүн ийм байх гэмээр (С.Эрдэнэ, Амьд явсан хүн).
*'''усан нүдлэх:''' уйлах: Гэтэл аав нь – Чи дандаа усан нүдэлж байх муу ёрын тархи вэ? гэж
загнадаг байж билээ (Ш.Гаадамба, Өвийн хайрцаг). Өнөө өглөө мордсоноос чинь хойш
хоёр ч дахин муу совин татаад... би болсон хойно усан нүдлэхээс наагуурхан л айж, зовж суув
шүү! (Д.Маам, Газар шороо). За яахав өндөр ах чинь гуйж байгаа болохоор авч явъя. Усан
нүдлээд дамшиг минь бушуу арч (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).
*'''усан нүдтэй, цусан зүрхтэй:''' эгэл жирийн, энгийн хүн: Бид нар шиг усан нүдтэй, цусан
зүрхтэй хүмүүст эгэл юм шиг харагдаж байвч цаад талд нь бурхан байна шүү гээд Өлзий
залбирав (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). Бурхан минь л ивээн гийгүүллээ. Түүнээс биш
усан нүдтэй, цусан зүрхтэй, тэнэг дээрээ зөнөг залгасан хөгшин би яавч үүнийг бодож олохгүй
(Б.Ганбат, Үүрэг)
*'''усан тэлмэн:''' морины хөл алдахгүй жороолох урсам сайхан явдал: Урагш ухасхийн усан
тэлмэн жороогоор тоос хадаахад нь алдарт хурдан морьд боловч эс гүйцнэ (Д.Намдаг, Цаг
төрийн үймээн).усан хар алхаа: морь малын зөөлөн түргэн алхдал: Бадарч, Түгжил хоёр зэрэгцэн явахад Түгжилийн унаж яваа хээр хазаар даран усан хар алхаагаар сунан жирэлзэхэд Бадарчийн морь
зогсоо жолоогүй шогшиж байв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).
*'''усан хулгана [шиг] болох:''' а. ихэд хөлрөх: Намрын их хайланги цаг болоод ч тэр үү морь нь
усан хулгана шиг болж, хөх мах нь чичрэн, нүдний ухархайнаас хүртэл хөлс дусаж байхыг нь
харсан ээж нь ч бас дуугүй өнгөрсөнгүй (А.Чойжилсүрэн, Өвсний шүүдэр). Морьд усан
хулгана болтол хөлөрч, амьсгаагаа багтааж ядаж гаргах мэт хамар нь сарталзана (Ж.Бямбаа,
Газар эх). б. шалба норох: Энэ бороон дундуур эгч нь усан хулгана болчихсон, хэдэн
үнээгээ тууж ирэв (Б.Бааст, Азарган борооноо).
*'''усан чөдрөөр чөдөрлөх:''' цайгаар саатуулах: Надмид эгч дээр орох юм бол усан чөдрөөр
чөдөрлөөд явуулна аа нэг байхгүй.
*'''усанд гал асаах:''' юу ч бүтээнэ: Уйгагүй ажиллавал усанд ч гал асааж болно шүү дээ.
*'''усанд орсон хулгана шиг:''' нов нойтон: Даарч чичирсэн, усанд орсон хулгана шиг юм орж
ирлээ.
*'''усанд хаясан/шидсэн чулуу шиг:''' ор сураггүй алга болох: Идэрээ усанд хаясан чулуу шиг
ор сураггүй болоод удаж байна.
*'''уснаас хуурай гарах:''' гэм зэмтэй ч гэм зэмгүй өнгөрөх: Хэргээ Төрөө дээр тохоод, өөрөө
уснаас хуурай гарсан хүн шүү дээ. Аав нь шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт ажилладаг юм
гэнэ билээ.
*'''усны дусал мэт:''' ав адилхан: Ээжтэйгээ усны дусал мэт адилхан охин шүү. чээж зураг нь
гэлтэй хэмээн өхөөрдөнө.
*'''усыг нь уугаад, худгийг нь мартах:''' ачийг нь үтээрэх: Бид дугуйлангаас гарахыг
эсэргүүцэхгүй, Чойдор оо! Би чамд нэг эрхгүй үг хэлье. Усыг нь уугаад худгийг нь мартана
гэдгээр чи энэ дугуйланд ирж тэнхэрснээ мартаад одоо дугуйлангаас гарна гэдэг чинь таарахгүй
дээ. Хэн ч дугуйланг самууруулж үйлдвэрлэлд саад хийхийг бид зөвшөөрөхгүй мөртлөө
эсэргүүцнэ (Цэрэндорж, Санжаа, Дахиж урагшилъя).
↑алтан аяганаас ус уух
↑гал ус хоёр шиг
↑ёроолгүй ховоогоор ус авах/барих
↑загасчны морь усгүй
↑лайгийн доогуур ус гүйлгэх
↑олгойтой ус шиг
↑үерийн ус шиг/мэт
↑элсэнд ус асгасан мэт
{{-збз-}}
| |||