бие

Монголоор

Үгийн дуудлага

[bijә]

Үндэсний бичиг

ᠪᠡ᠊ᠢ᠎ᠠ

(бэй-э)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. биезүй. Хүн, амьтан, ургамлын цогц эрхтэн, махбод
2. Юмны тал, хэсэг, зүг чиг
3. шилж. Бялдар, шинж байдал
4. шашин. Бод биеэр үйлдэх үйлийн нэр
5. хэл шинж. Үйлийн эзэн

Нийлмэл үг

бүх бие - хөвчин бие

бие барах - нас нөгчих, үхэх

бие боловсрох - а.насанд хүрч, бие эрхтэн өсөх, төгс боловсрох; б.шилж. цэцэг өвчнөөр өвдөж өнгөрөх, энэ өвчнөөр дахин өвдөхгүй болох

бие даах - ямарваа үйлийг бусдын дэмгүйгээр өөрөө хийж чаддаг болох

бие давхар - жирэмсэн, хөл хүнд

бие зайлах - буруулах

бие засах - өтгөн, шингэн мөр үзэх

бие нялхрах - тамирдаж ядрах

бие хүнд - а.тамир сул; б.шилж. жирэмсэн

биед хүрэх - насанд хүрэх

биеийн байцаалт - хүний намтар түүх, ажил мэргэжлийг бичсэн баримт, үнэмлэх

биеэ барих - а.ямар нэг үйл ажилд болгоомжлох; б.хичээх, тэсэх, тэвчих

биеэ оторлох - ажил хөдөлмөрөөс зайлсхийн, биеийн амрыг харж зүгээр суух

биеэ тоох - өөрийгөө ихэд бодох

биеэ үнэлэх - а.биеэ тоох; б.садар самуун явдлаар мөнгө олох

биеэ халаах - ажил, спортод биеэ бэлдэх

гон бие - цорын ганц

биений юм - эмэгтэйчүүдийн сарын тэмдэг

бие бялдрын хүмүүжил - хүний хүмүүжлийн бүрэлдэхүүн хэсэг

уулын ар бие - уулын ар этгээд

баруун бие - баруун этгээд

их бие - аливаа юмны гол хэсэг

бие бялдар - биеийн төрх байдал

бие сэтгэл - санаа бодол

бие төлөв - а.хүний байр байдал; б.хүний гадаад төрх

бие тэгш - цогцос өвтэгш

бие хар - биеийн хэлбэр галбир болон бусад зүйл

биеийн тамир - бие махбодыг сайжруулахын тулд төрөл бүрээр хийх дасгал

биеийн гурван нүгэл - амьтан алах, хулгай хийх, буруу хурьцал

нэгдүгээр бие - би

хоёрдугаар бие - чи

гуравдугаар бие - тэр

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

бие нэр. бие биеэсээ (бие­нээсээ) суралцах, биеийн: биеийн тамир, биений: бие­ний юм ирэх

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠪᠡ᠊ᠢ᠎ᠠ  ᠶᠢ‍᠊ᠨ
ᠪᠡ᠊ᠢ᠎ᠠ ᠳ᠋ᠣ
ᠪᠡ᠊ᠢ᠎ᠠ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠪᠡ᠊ᠢ᠎ᠠ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠪᠡ᠊ᠢ᠎ᠠ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠪᠡ᠊ᠢ᠎ᠠ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠪᠡ᠊ᠢ᠎ᠠ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠪᠡ᠊ᠢ᠎ᠠ ᠪᠡ᠊‍᠊ᠨ
ᠪᠡᠶᠡᠰ

/~ийн /~д /~ийг /~ээс /~ээр /~тэй /~рүү /~ээ /~ᠴ

Хоршоо үг

• бие лагшин - бие тэнхээ, эрүүл энх
• бие махбод - хүн, амьтан, ургамлын бие эрхтэн, бие цогц
• бие байдал - бялдар байдал
• бие тэнхээ - хүний бие махбод болон хүч тамир

Этгээд үг

БАЙШИН БАРИХ тбү. хүндээр бие засах

• Би байшин барихаар явлаа.
• Хүн өдөрт нэг удаа юм уу, хоёр удаа байшин баривал сайн юм гэлээ.

ЖИРЭН ГОД ХИЙХ хэл. гэдэс гүйлгэх

• Гэнэт айраг их уугаад жирэн год хийчихлээ.
• Сүүлийн үед гэнэт жирэн год хийгээд байх юм.

ЖИРЭН ХИЙХ тбү. гэдэс гүйлгэх

• Би сүүтэй цай уухаараа жирэн хийх гээд байдаг юм.
• Өнөөдөр хоёр ч удаа жирин хийчихлээ.

ЖООЁО н. аө.жорлон (“жорлон” хэмээх үгийг эерүүлж нууцалсан)

• Ойрхон жооёо байна уу? –Тэнд байна.
• Манай хот жооёо цөөхөнтэй юм аа.

ЖООЁОДОХ тбү. аө.бие засахаар жорлон явах

• Би жооёодоод ирье.
• Хаана жооёодох вэ? –Жооёодох газар тэнд байна.

ИЛТГЭЛ ТАВИХ тбү. ном сонин уншингаа бие засах

• Чи жорлонд орохдоо үргэлж илтгэл тавьж байх юм.
• Би илтгэл тавиад ирье.

СУР ХАРВАХ хэл. гэдэс гүйлгэх

• Тэр өчигдөр муудсан хоол идсэн учир өнөөдөр хэд хэдэн удаа сур харвасан ажээ.
• Эмчид үзүүлэхгүй бол болохгүй юм шиг байна. Сүүлийн үед сур харваад байна.

ТӨРӨХ тбү. хүндээр бие засах

• Шоронд төрөх ч хэцүү байдаг.
• Манай хотын гудамжинд явж байхад ойр хавьд төрөх газар байхгүй нь хэцүү.

ЯАМ н. бие засах газар

• Яам хүн ихтэй байна.
• Манай сургуульд яамны өрөө цөөн байдаг.

ЯАМДАХ тбү. бие засахаар явах

• За, яамдаад ирье.
• Манай хотын гудамжинд яамдах газар бараг байдаггүй.

ЯАМ ОРОХ тбү. бие засахаар явах

• Нарантуяа яам орохоор явса н.
• Хичээлийн завсарлагаанаар хоёулаа яам орох уу?

Товчилсон үг

ББ Бие Бүрэлдэхүүн

ОУБХХ Олон Улсын Бие Хамгаалагчдын Холбоо

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

биеэ чагнах - өөрийгөө өвдөж байна уу гэж үргэлж санаа зовж явах

би бараатай - биеэр өндөр бүдүүн~Харахад бие бараатай, нүд хөмсөг сайтай, чийрэг бадриун сайхан эр хүн шүү.

бие барах - нас нөгцөх, үхэх, үгүй болох, талийх, өөд болох~Хүдэр даян аваргыг бие барсны хойно зодог шуудгийг нь манай нутгийн нэгэн сайн эр сэм хулгайлан авчирснаар Сайн Ноён Хан аймаг бөхтэй болсон гэлцдэг юм даа. Хүү минь (Д.Цэдэв, Улаан хамбан зодогт буюу тавын даваа).

бие биенийхээ бөгсөн дээр шар эсгий нөмрүүлэх - алдаа дутагдлыг нь халхлан далдлах~Одоо нэгэнт болоод өнгөрсөн хэрэг. Бие биенийхээ бөгсөн дээр шар эсгий нөмрүүлэх гэж байгаад бүгд хэрэгт унах гээ юу?

бие гүйцэх - нас гүйцэж эрийн цээнд хүрэх~18 нас хүрч, бие гүйцээд аавынхаа гэрээс гарна даа.

бие даах - ямарваа үйлийг бусдын дэмгүйгээр өөрөө хийж чаддаг болох~Охин чинь чамаас өөр хүн болжээ. Толгойгоо мэддэг бие даасан хүн болж шүү (Л.Түдэв, Нүүдэл суудал).

бие давхар/шалтагтай/шалтгаантай - жирэмсэн~Батаагийн эхнэр бас бие давхар хэзээ язаагүй нярайлах ажээ (С.Бадраа, Нисгэгч). ~Нэг хэсэгтээ баян айлын хүргэн гэсэн сайхан нэр зүүж, хамаг ажлыг нь өөрийн юм шиг хийж явтал эхнэр нь бие шалтагтай болжээ, хоёр биедээ хэчнээн хайртай халамжтай байсан ч алаг хорвоо огтхон ч хайрласангүй ширүүн авирлаж өөдсөн чинээ нялх үртэй нь орхиод хонгор бүсгүй нь ертөнцөөс хальсан билээ (Н.Банзрагч, Зам). ~Энэ хооронд Намуу бие шалтгаантай ч гэсэн хонио хариулаад гэрийн хамаг ажлыг хийнэ (С.Удвал, Баатар).

бие зайлах - буруулах, хэрэг явдлаас холхон явах~Муу ч бай, сайн ч бай баатарлаг амьтан болох гээд наагуур цаагуур гүйж байхаар бие зайлж, элдэв хэргээс холуур байх хэрэгтэй.

бие нурах - үхэх~Үүл мэт бие минь нурж одвол улс Монголыг чинь хэн захирах юм бэ? (МНТ).

бие хазгай - онгироо сагсуу~Азарга унасан хүн бие хазгай.

бие хүндрэх - а.тамир алдаж хөдлөх дургүй болох~Өчигдөржин булартлаа ажил хийсэн. Өнөөдөр тэгсэн би хүндрээд хөдлөхөөс хэцүү санагдаад сууж байна. б.жирэмслэх

бие эцэслэх - нас барах, өөд болох~Хөгшин буурал эцэг нь бие эцэслэхээсээ өмнө олон зүйлийг захиж үлдээсэн дээ.

биегүй болох - архаг өвчтэй болох, өвчин хуучтай болох~Чи ингэж яваад биегүй болчихвол яах юм бэ гэж эрсхэн хэлэв (Н.Банзрагч, Зам).

биеийн бөх - биеийн хүчин чадлаар~Биеийн бөхөөр нэгийг давах.

биеэ барих - а.тэвчих, тэсэх~Хэлсэн үгэнд нь уур хүрч, цохиод авмаар болсон ч муу охин дүүгээ бодож биеэ барилаа. б.өөртөө анхаарах

биеэ/бие даах - а.хэн нэгний шууд хамаарлаас гарах, толгой мэдэн амьдрах~Охин чинь чамаас өөр хүн болжээ. Толгойгоо мэддэг биеэ даасан хүн болж шүү (Л.Түдэв, Нүүдэл суудал). б.ямарваа үйлийг бусдын дэмгүйгээр өөрөө хийж чаддаг болох

биеэ оторлох - (үл тааш.) ажил хөдөлмөрөөс зайлсхийн, биеийн амрыг харж зүгээр суух~Зуд болбол олон дээр, дайн болбол улс дээр гэгчээр улс гүрнээрээ тэгж чармайж зүтгэж байхад биеэ оторлож суух шиг адгийн юм байхгүй гэдгийг би тэгэхэд ойлгосон (С.Эрдэнэ, Дөрвийн бодол).

биеэ өргөх - өөрийгөө магтах~Олны анхааралд байх дуртайдаа ч тэр үү. Юм л болбол биеэ өргөөд хамраа сөхдөг боллоо.

биеэ чагнах - өөрийгөө хянах~Ямар гай цээр дайрч, яаж нажидаа эдлэн амьтны нүдний булай болдог бол гэж биеэ чагнан санааширна (Б.Догмид, Эргэж төрдөггүй орчлон).

↑ гон бие гозон толгой

↑ давхар биетэй болох

↑ тал бие

↑ чулуу шиг биетэй

↑ эр бие жагсах

Хэвшмэл хэлц

Амь байвал бие байдаг

Бие байвал Бээжин байдаг

Амь байвал бие байдаг

Бие байвал амьдрал байдаг

Бие асхан бол

Сүүдрийн хазгайгаас айхгүй

Бие баатар болбол нэг үеийн баатар

Билиг баатар болбол түмэн оны баатар

Бие байвал Бээжин байна

Бие байвал бэл байна

Бие байвал олохгүй юмгүй

Билиг байвал сурахгүй эрдэмгүй

Бие биедээ ноён

Бэтэг гэдсэндээ ноён

Бие биедээ тусалвал

Биедээ дайсан оруулахгүй

Бие биеийн зовуурыг мэдвэл

Бэлэвсэн эхнэрийн зовлонг мэднэ

Бие биетэйгээ адилтгана

Бирдийг шуламстай адилтгана

Бие биеэ итгэж

Би чигүй явсан хүн

Бие боол

Гэдэс ноён

Бие бөх бол ганцыг ялна

Эе бөх бол олныг дийлнэ

Бие бөхийхгүйгээр тэргүүн газар хүрэхгүй

Хөл алхахгүйгээр бие урагш давшихгүй

Бие махбодыг доройтуулдаг

Бэхэлсэн үгийг залруулдаг

Сархдад бүү шамдгайл

Сайтар тэвчвэл зохистой

Бие мурийхгүй бол

Сүүдэр мурийхгүй

Бие нь бадигар

Гуя нь шодгор

Бие нь биеэ хуурна

Бэрвэг гуяа хуурна

Бие нь биеэ хуурна

Бэрэвхий нь гуяа хуурна

Бие өтлөвч

Санаа өтлөхгүй

Бие түрүүтэй

Дээл захтай

Бие хазайхгүй бол

Сүүдэр хазайхаас айхгүй

Бие хазайхгүй бол

Сүүдэр хазайхгүй

Бие цогцсыг нас дарна

Билиг ухааныг уур дарна

Бие шударга байвал

Сүүдэр муруйгүй

Бие шулуун бол

Сүүдэр мурийгүй

Магад санаа нийлбэл

Хартай

цайруу хоёр хүн ч

Бие биеийн сэтгэлийг хардаг

Санаа байвч сачий хүрэхгүй

Бие байвч бяр хүрэхгүй

Санаа нь далайд

Бие нь балайд

Сүүл нь ургаад газар хүрэвч

Эвэр нь ургаад тэнгэрт тулахгүй

Бие нь өсөөд тооно хүрэвч

Бодол өгсөөд томоо орохгүй

Үйл бүт гэхэд мөр зохь гэх бэлгийн үгтэй

Бие амар гэхэд та мэнд гэх мэндийн үгтэй

Хувцас бурхан

Бие чөтгөр

Хүзүү даасан хойно толгойн том нь

Бие даасан хойно хөлийн бага нь

Хүзүү дагасан хойно толгойн их нь сайн

Бие дагасан хойно хөлийн бага нь сайн

Хүзүү дагасан хойно том нь

Бие дагасан хойно хөлийн бага нь

Эвтэй эвгүйг мэдэх гэвэл

Нэг нэгийгээ зовоход нь үз

Амраг амраг үгүйг таних гэвэл

Бие биеэсээ сэжиглэх үгүйг үз

Эргүү солио хоёр

Бие биеэ муулна

Эрхмийг оловч ичгүүрийг сана

Бие амар бол түгшүүрийг сана

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Бие баатар бол нэгэн үеийн баатар

Билиг баатар бол түмэн үеийн баатар

Тайлбар: оюун ухаан бүхнээс хүчтэй

Цэцэн үг

Бие өтлөвч санаа өтлөхгүй

Тайлбар: бие хөгширсөн ч ухаан санаа эрүүл