галт зэвсэг: хэрэглээний соёл

Хадмал үг

[англ. firearms: guns and the gun culture]

Тайлбар

Буу нь хоол хүнсээ хангах, араатан амьтныг устгах, спортын, амь нас, эд хөрөнгөө гэмт этгээдрээс хамгаалах зэрэг тоо томшгүй олон төрлийн зориулалттай.

Ихэнх улсад галт зэвсгийг иргэний гүйлгээнд хязгаарлагдмал хүрээнд хатуу хяналтын дор зөвхөн эрх бүхий этгээд өмчлөн эзэмшиж, ашигладаг. Галт зэвсэг нь орчин тойрон, бусдад аюул учруулж болох онцгой бараа учраас энэ харилцааг хуулиар зохицуулдаг. АНУ-ын хувьд Үндсэн хуулийн хоёрдугаар нэмэлтээр өөрийгөө хамгаалахын тулд буу хэрэглэх эрхийг олгосон учраас зарим судалгаагаар нийт оршин суугчдынх нь 40 гаруй хувь нь дор хаяж нэг буутай, насанд хүрсэн хүмүүсийн гурван хүн тутмын нэг нь хувьдаа зэвсэг эзэмшдэг гэсэн судалгаа бий.

Монгол Улсад зэвсэгт хүчин, цагдаа, тагнуул, хорих байгууллагын эзэмшилд байгаа байлдааны зориулалттай галт зэвсгээс бусад галт зэвсгийг техникийн үзүүлэлт болон ашиглаж буй зориулалтаас нь хамаарч иргэний, харуул хамгаалалтын, хууль сахиулагчийн болон цэргийн гэсэн төрөлд ангилж авч үздэг.

2013 оны байдлаар нийт Монгол Улсын хэмжээнд иргэн, хуулийн этгээдийн өмчлөлд 46982 мянган галт зэвсэг бүртгэлтэй байна. Дээрх галт зэвсгийг зориулалтаар нь авч үзвэл ан агнах 44306, харуул хамгаалалтын 1598, спорт сургалтын 619, үзмэр, урлагийн 260, цуглуулгын 199 ширхэг галт зэвсэг бүртгэгдсэн байна. Монгол Улсын хэмжээнд 2010 онд 40894, 2011 онд 43768, 2012 онд 44764 байгаа нь жилд дунджаар 2000 орчим галт зэвсгийг иргэн, хуулийн этгээд шинээр худалдан авсан байна. Галт зэвсгээр үйлдэгдсэн гэмт хэрэг 2010 онд 43, 2011 онд 36, 2012 онд 41, 2013 онд 32 гарсан байгаа.

Түүнчлэн иргэн, хуулийн этгээдийн өмчлөлд байгаа галт зэвсгийг марк, төрлөөр нь авч үзвэл ихэвчлэн Тоз-8, Сайга, ЗКК-600, Винтов, Карабин, Иж-18 (дробовинк) зэрэг галт зэвсгийг ихэвчлэн ашиглаж байгаа бөгөөд зарим тохиолдолд байлдааны зориулалттай АКМ, Бирдан, Медведь, СКЗ, Марс, Макаров, Маузер гэх мэт галт зэвсгийг өмчилж, эзэмшиж байна.

Цагдаагийн байгууллагад зөвхөн 2013 онд гэхэд улсын бүртгэлд бүртгүүлээгүй нуугдмал 885 галт зэвсэг, өмчлөх эрхийн гэрчилгээгүй, хэв загварыг өөрчилсөн, гэмт хэрэг зөрчил үйлдэхэд ашигласан 257 галт зэвсэг, хууль бусаар худалдан борлуулдаг 41 ченж бүртгэгдсэн байна.

Гадаадын иргэн, харъяалалгүй этгээд Монгол Улсад галт зэвсэг өмчлөх, ашиглахыг хориглодог. Зөвхөн харуул хамгаалалтын эрх бүхий хуулийн этгээд, түүнчлэн спорт-сургалтын үйл ажиллагаа явуулж байгаа төрийн бус байгууллага хязгаарлагдмал хүрээнд, тодорхой хяналтын дор галт зэвсэг өмчлөх эрхтэй ба бусад тохиолдолд хуулийн этгээд нь галт зэвсэг өмчлөхгүй.

Иргэдийг галт зэвсэг эзэмшүүлэх сургалтад хамруулах заавар, хөтөлбөр, галт зэвсгийн үнэмлэхийн загвар, үнэмлэх олгох журам, худалдах галт зэвсгийн дэлгэрэнгүй бүртгэлийн загвар, галт зэвсэг, сумыг улсын хилээр нэвтрүүлэх журам, улсын хилээр оруулах, гаргах зөвшөөрлийн хуудасны загварыг цагдаагийн байгууллага тогтоодог.

Иргэд, аж ахуйн нэгжийн өмчлөлд байгаа галт зэвсгийн татвар нь 10000 төгрөгөөс 35000 төгрөг байхаар ялгамжтай хуульчилсан байна.