нэрийн нөхцөл

Тодорхойлолт

Нэр үгийн дараа шууд болон дам залгаж болох нөхцөлийг нэрийн нөхцөл гэнэ.

Ангилал

Цаашид нэрийн нөхцөлийг дотор нь зохих нэр үгийн үндсэнд шууд залгах, дам залгах дээр нь үндэслэж 
нөхцөлийг нь нэрийн тийн ялгалын нөхцөл, тэгж зохих нэр үгийн үндсэнд шууд залгаж болдоггүй, тийн ялгалын 
нөхцөлийн дараа давхарлаж залгадаг нөхцөлийг нэрийн хамаатуулахын нөхцөл гэнэ.

Жишээ

номд+д > номд, ном+оор+оо > номоороо гэхэд ном гэсэн үгэнд залгасан -д,-оор,-оо гэсэн залгавруд цөм нэрийн 
нөхцөл болно. Номоор+оо› номоороо гэхэд ном гэсэн үндсэнд шууд залгасан -оор гэсэн дагавар нь нэрийн тийн 
ялгалын нөхцөл, шууд бус залгасан -оо гэсэн залгавар нь нэрийн хамаатуулахын нөхцөл болно.

нэрийн тийн ялгалын нөхцөл

Тодорхойлолт

Монгол хэлний нэр үгс нь үгэлбэрийн дотор есөн янзын өөр өөр харьцаанд байж болдог. Энэ есөн янзын харьцаа нь есөн өөр өөр залгавар бүтээвэр/морфем/-ээр илэрнэ. Ийм залгавар бүтээврүүдийг нэрийн тийн ялгалын нөхцөл гэнэ. Нэрийн тийн ялгалын нөхцөлийн зарим нь хоёр нэг үгийн хоорондын харилцааг зааж, зарим нэр, үйл үг хоорондын харьцааг заана. Нэрийн тийн ялгалын нөхцөл нь өмнөх үгийн дараахь үгэнд захируулах дохио болно. Энэ учраас тийн ялгалын нөхцөл авсан нэр нь дараах үгэндээ захирагдаж дагалдсан шинжтэй, дараахь үг нь захирч голлосон шинжтэй байдаг. Орчин цагийн монгол хэлэнд бүх нэр үгэнд жигд залгадаг дараах дурдсан нэрийн есөн тийн ялгалын нөхцөл байдаг.

Тийн ялгал

Энэ нь 1/нэрлэх, 2/заах, 3/хамтрах, 4/чиглэх, 5/үйлдэх, 6/өгөх орших, 7/гарах, 8/харьяалах,-ийн тийн ялгал эдгээр болно. Эдгээр тийн ялгалын нөхцөл нь үгэлбэрийн доторх нэр үгсийн харилцан эсрэгцэлдсэн шинжтэй харьцаа буюу харилцан бие биеэ үгүйсгэсэн харьцааг заадаг учир нэг үгэлбэрт нэг нэр үг нэгэн зэрэг хоёр өөр нэрийн тийн ялгалын харьцаанд тохиолддоггүй, нэг л тийн ялгалын харилцаанд тохиолддог. Энэ учраас нэг нэр үгэнд нэг зүйлийн нэрийн тийн ялгалын нөхцөл буюу хоёр өөр нэрийн тийн ялгалын нөхцөл дагавар тохиолддоггүй, хэрэв тохиолдвол түрүүчийн нь тийн ялгалын нөхцөл үгсийн хоорондын харьцаа заах тийн ялгалынхаа утгыг алдаж үг бүтээх дагаварын үүрэг гүйцэтгэнэ. Монгол хэлний нэрийн тийн ялгалын нөхцөл нь бусад бүтээвэр, ялангуа дагавар бүтээврийн адил янз бүрийн хувилбар/бусцар хэлбэр буюу алломорф/-тай байдаг. Эдгээр хувилбар нь хэлний авианы бүтэц буюу бүтээврийн бүтцээс болж үүссэн байдаг.

Жишээ

Үйлдэхийн тийн ялгалын нөхцөлийн -аар,-оор,-ээр,-өөр, гэсэн 4 хувилбар нь монгол хэлний эгшиг зохицохын ёсноос үндэслэн үүссэн бол, чиглэхийн тийн ялгалын нөхцөлийн -уу,/руу,-лүү, -лүү/ /гш/ 2 хувилбар нь монгол хэлний бүтэвэрзүй дээр үндэслэн үүссэн байна. Монгол хэлний нэрлэхийн тийн ялгалын хэлбэр нь хоосон тэг хувилбартай байдаг. Нэрлэхийн тийн ялгалын энэ тэг нөхцөл нь буёад тийн ялгалынхаа ил нөхцөлтэй эсрэгцэлдэж зохих нэр үгийнхээ нэрлэхийн тийн ялгалын тэг нөхцөотэй болохыг илэрхий зааж байна. Жишээ нь: багш// ирлээ, багш-ийг урьсан, багштай уулзлаа, багш-руу харсан, багш-аар заалгана, багши-д өгнө, багш-аас асууна, багшийн-ийн ном энэ байна,багш-шиг хийгээрэй гэхэд хамгийн түрүүчийн багш-// ирлээ гэсэн үгэлбэрт орсон багш гэсэн нэр үг нэрлэхийн тийн ялгалын тэг нөхцөлтэй байна. Ингэж тийн ялгалын тэг нөхцөл буюу бүтээвэр /морфем/ гэдгийн уг санаа нь тооны тэгтэй нэг ухаантай юм. 108 гэхэд тэг нь тодохой тоо заагаагүй боловч маш чухал үүрэг гүйцэтгэж байгаатай чанар нэг юм.Хэрэв 108- аас тэгий нь хасвал 18 болж утга нь өөрчлөгдөнө.

Нэрлэхийн тийн ялгал

Монгол хэлний өдий төдий үгийн үндэс нь нэрлэхийнхээ тийн ялгалын хэлбэртэй тохирох боловч заах үгс/ би, 
чи, та, бид, тэд/- ийн нэрлэхийн тийн ялгалын хэлбэр, үндэс хоёр ялгавартай болдог, мөн тогтворгүй -н-ээр 
төгсдөг үгсийн -н-гүй үндэс нь нэрлэхийнхээ тийн ялгалын хэлбэртэй тохирч -н- тэй үндэс нь нэрлэхийн тийн 
ялгалын хэлбэртэй тохирдоггүй учраас монгол хэлний нэр үгийн нэрлэхийн тийн ялгалын хэлбэрээр байгаа 
эсэхийг танин мэдэхэд зарим үгийг шууд гадаад хэлбэрээр нь, зарим үгийг дан ганц харьцаагаар нь, зарим 
үгийг гадаад хэлбэр харьцааны аль алиныг харгалзаж ялган тогтоох хэрэгтэй болно.

Жишээ

Би морио барья. Чи үнээгээ саа гэхэд би, чи гэсэн хоёр хэлбэр нь эдгээр үгсийн нэрлэхээс бусад тийн ялгалд үндэс болдоггүй ямагт нэрлэхийн тийн ялгалын нь хэлбэр болдог тул нэрлэхийн тийн ялгалын хэлбэрт байна гэж хялбархан мэдэгдэнэ. "Үхэр ирлээ, үхэр авлаа","Цэцэг модон байшингийн дэргэд ургажээ","Миний ах багш","Төмөр нь хувин авчирлаа" гэх мэт монгол эхлний нэр үгийн үндсийг нэрлэхийн тийн ялгалын хэлбэр харьцаагаар нь ялган мэдэж болно

Заахын тийн ялгал

Монгол хэлний нэрийн заахын тийн ялгалын нөхцөл нь -ыг,-ийг,-ы,-ий,-г-// // гэсэн хэдэг хувилбараар илэрнэ.

• "ыг" гэсэн хувилбар нь гийгүүлэгч, жич и-гээс бусад богино эгшгээр төгссөн эр эгшигт үгийн дараа

тохиолдоно. Шинэ үсгийн дүрэмд бол мөн и-гээс бусад богино эгшиг, ч,ж,ш-ээс бусад гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд залган бичнэ.

Жишээ нь: амыг, аргыг, холыг гэх мэт. 

Монгол хэлэнд ч,ж,ш гийгүүлэгч нь үе төгсдөггүй, хэрэв үгийн тэргүүн бус үед хойноо урт эгшиггүй бол богино и эгшиггүй байх боловч шинэ үсгийн дүрэмд ч,ж,ш-ийн дараах богино и-ийг бичихгүй дүрэмтэй учир ингэж зөрүү гаргасан байна. Энэ - ыг гэсэн хувилбар нь хэлний дундуур хэлэх саармаг урт и, гийгүүлэгч г хоёроос бүрэлдсэн байна.

• "ийг" гэсэн хувилбар нь богино и-гээр төгссөн эр эгшигт үг, жич эм эгшигт үгэнд залган бичнэ.

Жишээ нь: толь-толийг, салхи-салхийг, гэх мэт. 

Шинэ үсгийн дүрэмд эр эгшигт үгэнд тохиолдох зөөлний тэмдэг нь монгол хэлний гийгүүлэгчийн дараа огцом богино -и-ийг тэмдэглэсэн хэрэг юм. Ч,ж,ш гийгүүлэгчийн тухай түрүүчийн зүйлд дурдсан билээ. Энэ-ийг гэсэн хувилбар нь хэлний урдуур хэлэх саармаг урт и, гийгүүлэгч г хоёроос бүрэлдсэн байна.

• "ы" гэсэн хувилбар нь гйигүүлэгч, жич и-гээс бусад богино эгшгээр төгссөн эр эгшигт үгийн дараа биед

хамаатуулах нөхцөлийн өмнө тохиолдоно.

Жишээ нь: амий нь, аргы нь гэх мэт.

• "ий" гэсэн хувибар нь богино и-гээр төгссөн эр эгшигт үг, жич эм эгшигт үгийн дараа биед хамаатуулах

нөхцөлийн өмнө тохиолдоно. Жишээ нь: толий чинь, салхий нь гэх мэт.

• "г" гэсэн хувилбар нь урт буюу хос эгшгээр төгссөн үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: барааг, хороог,  тэмээг, гэх мэт.

• // // гэсэн заахын тийн ялгалын нөхцөл- морфемын тэг хувилбар нь уг заахын тийн ялгалын нөхцөлт нэр үг, үл ялгасан тусагдахуун, үглэгдэхүүн утгат хэрэглэгдсэн газар, мөн заахын тийн ялгалын нөхцөлт

зэрэгцсэн гишүүдийн эцсийн бус хэрэглэдэхүүний дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: би нэг ном-// // авлаа/би энэ  номыг авлаа/, гэх мэт.

Хамтрахын тийн ялгал

- тай,-тэй,- той-// // гэсэн хэдэн нөхцөлөөр илэрнэ.

• -тай - өргөлттэй үедээ эс уруулшсан а,аа,ай буюу уруулшсан у,уу,уй эгшигтэй, жич эхэндээ о,оо,ой эгшигтэй боловч дараах үедээ уу, эгшигтэй үгийн дараа орно.

 Жишээ нь нартай, айлтай, саадтай гэх мэт.

• -той- дараах үедээ урт уу,гүй, өргөлттэй үедээ о,оо,ой эгшигт үгийн дараа орно.

 Жишээ нь олонтой, тоотой, гэх мэт.

• -тэй- эм эгшигт үгийн дараа тохиолдоно.

 Жишээ нь нэртэй, өртэй, үртэй гэх мэт. 

Гэвч монгол ардын аман аялгуунд эс уруулшсан э,ээ уруулшсан ү,үү,үй эгшигт үгс, жич өргөлтөт үедээ ө,өө эгшигт үгийн дараа -тэй гэсэн хувилбартохиолдоно.

 Жишээ нь: нэртэй, хээтэй, зөрүүтэй, үртэй, үүлтэй гэх мэт.

• -// //- гэсэн хамтрахын тийн ялгалын нөхцөл-морфемын тэг хувилбар нь уул хамтрахын тийн ялгалын нөхцөлд зэрэгцсэн гишүүдийн эцсийн бус гишүүний дараа тохиолдоно.

Жишээ нь Би өнөөдөр аав-// //,ах-// //, эгчтэйгээ ярина гэх мэт.

Чиглэхийн тийн ялгал

- руу,- рүү,- луу,- лүү,- ш,- гш,- // // гэсэн хэдэн хувилбараар илэрнэ.

• -руу- үндсэндээ р гийгүүлэгчгүй эр эгшигт үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: хана-руу, мод-руу, ус-руу гэх мэт.

• -рүү- р гийгүүлэгчгүй эм эгшигт үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: тэмээ-рүү, хөл-рүү, үер-лүү гэх мэт.

• -луу- р гийгүүлэгчтэй эр эгшигт үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: гар-луу, нар-луу, морь-луу гэх мэт.

• -лүү- р гийгүүлэгчтэй эм эгшигт үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: гэр-лүү, төмөр-лүү, үр-лүү гэх мэт.

• -ш- орон цагийн харьцааны үгсийн урт буюу хос эгшгээр төгссөн үгийн дараа тохиолдоно.

 Жишээ нь: дээ+ш-дээш, доо+ш-доош, хой+ш-хойш, ий+ш-ийш гэх мэт.

• -гш- орон цагийг харьцааны үгсийн богино эгшиг буюу гийгүүлэгчээр төгссөн үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: ур+гш- урагш, дот+гш- дотогш гэх мэт.

• -// //- тэг хувилбар нь уул чиглэхийн тийн ялгалын нөхцөлт зэрэгцсэн гишүүдийн эцсийн бус гишүүний дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: Би өнөөдөр тэмээ-// //, адуу-// //, үхэр- лүүгээ очно гэх мэт.

Үйлдэхийн тийн ялгал

- аар, -ээр, -оор, -өөр, -уур, -үүр, -// // гэсэн хэдэн хувилбараар илэрнэ.

• -аар- тэргүүн үедээ а,аа,ай,у,уу,уй эгшигт буюу, тэргүүн үедээ уу,уй эгшигтэй үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: галаар, усаар, арцаар, уулаар, туйлаар, торгуулаар гэх мэт.

• - ээр - тэргүүн үедээ э,ээ,ү,үү,үй эгшигтэй буюу тэргүүн үедээ ө,өө эгшигтэй боловч дараах үедээ үү,үй эгшигтэй үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: гэрээр,хээгээр, үсээр, үүгээр, хүйгээр, хөргүүлээр гэх мэт.

• - оор - тэргүүн үедээ о,оо,ой эгшигтэй, дараах үедээ уу, уй эгшиггүй үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: голоор, тоогоор, ойгоор гэх мэт.

• -өөр - өмнөх өргөлттэй үедээ ө, өө эгшигтэй дараах үедээ үү,үй энгиггүй үгийн дараа орно.

Жишээ нь: өдөөр, төөгөөр гэх мэт.

• - УУР - орон цагийн харьцааны нэрийн эр эгшигт үндсийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: доогуур, хойгуур, урдуур, дотуур гэх мэт.

• - үүр - орон цагийн харьцааны нэрийн эм эгшигт үндсийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: дээгүүр,хөдөөгүүр гэх мэт.

• -// // - гэсэн тэг хувилбар нь уул үйлдэхийн тийн ялгалын нөхцөлт зэрэгцсэн гишүүдийн эцсийн бус гишүүний дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: Манай сум адуу-,үхэр-, тэмээгээр баян гэх мэт. Гэвч орон цагийн харьцааны нэрийн дараа энэ тэг хувилбар ордоггүй бөгөөд, хэрэв тохиолдох хэрэгцээ гарвал зохих нөхцөл нь ил хувилбараараа илэрнэ.

Жишээ нь: Бид Хэнтий-// //, Дорнодоор явлаа. Бид хойгуур урдуур явлаа гэх мэт.

Өгөх оршихын тийн ялгал

-д, -т,-// // гэсэн хувилбараар илэрнэ.

• - д - эгшийг буюу л,м,н гийгүүлэгчээр төгссөн үгийн үндсийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь малд, номд, хүнд, энд, тэнд, ах/аха/+д-ахад, эх/эхэ/+д-эхэд, ач/ачи/+д-ачид, баг+т-багт гэх мэт.

• - Т- хувилбар нь в,г,р,с,д гийгүүлэгчээр төгссөн үгийн эцэст тохиолдоно. Гэвч шинэ үсгийн дүрэм дээр дурдсан гийгүүлэгчүүд хойноо нууц эгшигтэй буюу гүйсэн эгшигтэй байвал -д хувилбарыг нь бичнэ.

Жишээ нь: баг+т-багт, хэв+т- хэвт, гар+т - гарт гэх мэт.

• -// //- тэг хувилбар нь өгөх оршихын тийн ялгалын нөхцөлт зэрэгцсэн гишүүдийн эцсийн бус гишүүний дараа, бас орон цагийг нэрлэсэн утгатай нэрёийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: Энэ жид Архангай-// //, Өвөрхангай,-// //, Баянхонгор-// // , Сэлэнгэд зуншлага сайтай гэнэ. 
Бид маргааш-// //буцна. / Бид хоринд буцна/, номдотор-// //бий/ном гэрт бий/ гэх мэт.

Гарахын тийн ялгал

-аас, -оос, -ээс, -өөс,-// // гэсэн хувилбараар илэрнэ.

• -аас- өмнөх өргөлтөт үедээ а,аа,ай,у,уу,уй буюу эхэн үедээ о,оо,ой эгшигтэй боловч дараах үедээ уу,уй эгшигтэй үгийн дараа тохиолдоно. Шинэ үсгийндүрэмд богино и эгшгээр төгссөн үгийн дараа урт эгшийг нь нэг үсгээр тэмдэглэнэ.

Жишээ нь араас,  хадаас, айлаас, уснаас, уулаас гэх мэт.

• -оос- өргөлтөт үедээ о,оо,ой эгшигтэй дараах үедээ уу,уй эгшиггүй үгийн дараа тохиолдоно. Шинэ үсгийн дүрэмд богино и эгшгээр төгссөн үгийн дараа урт эгшгийг нь дан үсгээр тэмдэглэнэ.

Жишээ нь: холоос,тооноос, доороос, ойгоос гэх мэт.

• -ээс- өмнөх өргөлтөт үедээ э,ээ,ү,үү,үй буюу эхэн үедээ ө,өө эгшигтэй боловч дараах үедээ үү,үй эгшигтэй үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: гэрээс, дээрээс, үснээс, үүднээс гэх мэт.

• -өөс- өмнөх өргөлтөт үедээ ө,өө эгшигтэй, дараах үедээ үү,үй эгшиггүй үгийн дараа бичигдэнэ.

Жишээ нь: хөлөөс, өөдөөс, хөдөөнөөс гэх мэт.

• -// //- тэг хувилбар нь гарахын тийн ялгалын нөхцөлт зэрэгцсэн гишүүдийн эцсийн бус гишүүний дараа тохиолдоно.

Жишээ нь: хот-// //, хөдөөнөөс ирсэн олон сурагчид байна гэх мэт.

Харьяалахын тийн ялгал

- ын, -ийн, -и,-ы,-ий,- // // гэсэн хэдэн хувилбараар илэрнэ.

• "ын"- гийгүүлэгч буюу и-гээс бусад богино эгшгээр төгссөн эр эгшигт үгийн дараа тохиолдоно.

Шинэ үсгийн дүрэмд бол энэ хэлбэрийг ч,ж,ш-ээс бусад гийгүүлэгч жич,зөөлний тэмдэг, и гээс бусад богино эгшгээр төгссөн эр эгшиг үсэгт үгийн дараа бичнэ.

Жишээ нь ахын, Батын, аргын, урьдын гэх мэт.

• "ийн"- богино и -гээр төгссөн эр эгшигт үг, жич эм эгшигт үгийн дараа тохиолдоно. Шинэ үсгийн дүрэмд бол энэ хэлбэрийг ж,ч,ш гийгүүлэг, зөөлхий тэмдэгт богино и-гээр төгссөн эр эгшигт үг, эм эгшигт үгийн дараа бичнэ.

Жишээ нь: Дарь+ийн,-Дарийн, ач+ийн-ачийн, тууж+ийн- туужийн, багш+ийн- багшийн гэх мэт. Бас энэ хувилбар 
нь урт ий-гээс бусад урт эгшгээр төгссөн үгийн дараа завсраа г гийгүүлэгчтэй тохиолдоно. Жишээ нь 
дараагийн, дуугийн гэх мэт.

• "н"-хос буюу урт ий эгшгээр төгссөн үгийн дараа тохиолдоно

Жишээ нь: далайн, толгойн, дэлхийн гэх мэт.

• "ы"- гийгүүлэгч буюу и-гээс бусад богино эгшгээр төгссөн эр эгшигт үгийн дараа биед хамаатуулах минь, нь нөхцөлийн өмнө тохиолдоно. Шинэ үсгийн дүрэмд бол ын хувилбарын залгадаг үндсэнд мөн хамаатуулах нөхцөлийн өмнө ын гэсэн хувилбараар нь бичнэ.

Жишээ нь: ахын минь, Батын чинь, аргыг нь гэх мэт.

• "ий"- богино и-гээр төгссөн эр эгшигт үг, жич эм эгшигт үгийн дараа, биед хамаатуулах минь, нь нөхцөлийн

өмнө тохиолдоно. Шинэ үсгийн дүрэмд бол -ийн хувилбарыг залгадаг үндсэнд бас биед хамаатуулах нөхцөлийн өмнө -ийн гэсэн хувилбараар нь бичнэ. 

Жишээ нь ачий чинь, багшийн минь, туужийн нь, дээдийн гэх мэт.

• -// // тэг хувилбар нь харьяалахын тийн ялгалын нөхцөлт зэрэгцсэн гишүүдийн эцсийн бус гишүүний дараа орно.

Жишээ нь: хонь-// //тэмээний ноосоор даавуу нэхдэг, урьдын цагт дээд- // // дотоодын ялгаа их байсан гэх 
мэт.

Жишихийн тийн ялгал

- шиг- гэсэн хэлбэрээр илэрнэ.

Жишээ нь: Чи ах-шигээ сайхан бичиж сураарай гэх мэт.

Нэрсийн хамаатуулахын нөхцөл нь

Монгол хэлэнд түрүүчийн нь нэрийг дараах нэр буюу үйл үгэнд нь захируулах харьцаа заадаг нэрийн тийн ялгалын нөхцөлөөс гадна сүүлчийн нь нэр түрүүчийнхээ нэрийг захирах харьцаа заадаг хамаатуулахын нөхцөл гэж байдаг.

Жишээ

"Бат ахынхаа морийг барилаа" гэхэд ах гэсэн  үгийн дараахь морь гэсэн нэр үгэнд захируулах харьцааг харъяалахын тийн ялгалаар үзүүлсэн бол ах гэсэн үг нь өмнөх Бат гэсэн нэрээ захирах 
харьцааг хамаатуулах нөхцөлөөр үзүүлсэн байна. /Ахын- морь, Батын ах/. Энэ мэтээр үгэлбэрийн дотор орсон нэг нэр үг нэг талаар нэрийн тийн ялгалын нөхцөлөөр дараахь үгтэйгээ холбогдож, нөгөө талаар хамаатуулахын нөхцөлөөр түрүүчийнхээ үгтэй холбогдож болдог ажээ.

Хамаатуулах нөхцөл

Орчин цагийн монгол хэлэнд ерөнхий хамаатуулах нөхцөл, биед хамаатуулах нөхцөл гэж хоёр зүйл байдаг. Энэ хоёр зүйлийн хамаатуулах нөхцөл  нь харилцан эсрэгцэлдсэн буюу харилцан бие биеэ үгүйсгэсэн шинжтэй нөхцөл юм. Өөрөөр хэлбэл ерөнхий хамаатуулах нөхцөлийн дараа биед хамаатуулах нөхцөл давахарлан залгаж болохгүй, үүнчлэн биед хамаатуулах нөхцөлийн дараа ерөнхий хамаатуулах нөхцөл давхарлан залгаж болохгүй юм.

Хувилбарууд нь

Монгол хэлний ерөнхий хамаатуулах нөхцөл нь-аа,-оо,-ээ,-өө,-// // гэсэн хэдэ хэдэн хувилбараар илэрнэ.

• -аа гэсэн хувилбар нь өмнөх өргөлтөт үедээ а,аа, ай,у,уу,уй эгшигтэй, бас өргөлттэй үедээ о,оо,ой эгшигтэй боловч дараах үедээ уу,уй эгшигтэй үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь гараараа, саадгаараа, айлдаа, усандаа гэх мэт.

• -оо гэсэн хувилбар нь өмнөх өргөлттэй үедээ о,оо,ой эгшигтэй, дараах үедээ уу,уй эгшиггүй үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь орондоо, оноогоороо, ойгоосоо гэх мэт.

• -ээ гэсэн хувибар нь өмнөх өргөлттэй үедээ э,ээ,ү,үү,үй эгшигтэй, бас өргөлттэй үедээ ө,өө эгшигтэй боловч дараах үедээ үү,үй эгшигт үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь гэрээрээ, хээрээрээ, үрээсээ, үүдэнд гэх мэт.

• -өө гэсэн хувилбар нь өмнөх өргөлттэй үедээ ө,өө эгшигтэй боловч дараах үедээ үй,үү эгшиггүй үгийн дараа тохиолдоно.

Жишээ нь өндрөөрөө, хөөндөө гэх мэт.

-// // гэсэн ерөнхий хамаатуулах нөхцөлийн тэг хувилбар нь ерөнхий хамаатуулах нөхцөлтэй зэрэгцсэн гишүүдийн эцсийн бус гишүүний дараа тохиолдоно.

Жишээ нь Чи үзэг- // //+// //, харандаагаа битгий мартаарай/ Чи үзэг-ээ, харандаагаа битгий мартаарай гэх мэт.

Ном зүй : Ш. Лувсанвандан " Орчин цагийн монгол хэлний бүтэц"

Ц .Өнөрбаян "Орчин цагийн монгол хэлний үгзүй"

Анги Хэл шинжлэл