нүд

Монголоор

==Үгийн тайлбар Нүд тайлах

=

Үгийн дуудлага

[nьdĕ]

Үндэсний бичиг

ᠨᠢᠳ᠋ᠣ

(нидү)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I нэр.

1. биезүй. Хүн, амьтны харах эрхтэн; цэцгий, аньсага, нулимсны булчирхай зэргээс бүрдэнэ
2. Сараалжлан дөрвөлжилсөн хэсэг буюу нэг нүх
3. Юмны цоохор толбо
4. Хоёрын тооны ёгт нэр.

II.

Нийлмэл үг

нүдний уг - хүүхэн харааны чанх эсрэг тал дахь нүдний дотор талын хэсэг

нүдний үүл - нүдэнд үүссэн цагаан толбо

нүдний тар - зовхины ирмэг

нүдний цагаа - нүдний үүл

нүдний цагаан - нүдний цэцгийн гадуурх

нүдний цэцгий - нүдний хүүхэн хараа

хар нүд - нүдний цэцгийн гаднах дугариг

хар нүдэн бүсгүй - нүдний цэцгийн гаднах дугариг нь хар өнгөтэй бүсгүй

харах нүд - а.өөрийн нүд; б.шилж. тэтгэж асардаг хүн

хурц нүд - а.нүдний хараа маш сайн; б.ширүүн харцтай нүд; в.шилж. гярхай

нүд далд - харах эрхтэнд үзэгдэж харагдахааргүй

нүд муутай - а.хараа сайнгүй; б.шилж. гярхай биш

нүд сайтай - хараа хурц

нүд бүрэлзэх - юмыг сайн ялган харж чадахгүй болох

нүдний шил - харах эрхтэнд зүүх хэрэгсэл

нүдний эмч анагаах. - харах эрхтнийг эмчлэх талаар нарийн мэргэшсэн эмч

нүд аних - а.аньсагаа хавсрах; б.шилж. нас барах; в.шилж. үл мэдэгч болж дуугүй өнгөрөх

нүд алдах - а.алсыг харж гүйцэхгүй байх; б.шилж. их олон зүйл зэрэг харж төөрөлдөх

нүд гялбах - гэрэл хурцдан харж чадахгүй байх

нүд дасах - а.байнга харсаар анзаарч, тоохоо болих; б.өөр нөхцөлд харж чадах

нүдээрээ инээх - харцанд нь баяр хөөр илрэх

нүд ирмэх - харах эрхтнээ хөдөлгөн дохих

нүд улайх - а.нүдний нальх улаан болох; б.шилж. ичиж зовохгүй зүтгэлэх

нүд сохрох - хараагүй болох

нүд хорсох - а.сонгино зэрэг аагтай зүйл харснаас болж нүднээс нулимс гоожих; б.шилж. үзэн ядах

нүдэнд тусах - бусдаас ялгаран харагдах

нүд яргах - хүн, амьтны харах эрхтэн хатгах мэт өвдөх

нүднээс далд болгох хуучир. - алах

нүдэн гийх хуучир. - дотор онгойх

нүдний булай болох - шившигтэй, таагүй хэрэг явдал үйлдсэн нь олонд мэдэгдэх

нүдний эм урга. - уулын хажуу, хад чулууны завсар, голын хөвөө, ой модон дотор ургадаг бут мод, цэцгийг нь нүд эмчлэхэд хэрэглэнэ

лууны нүд урга. - хавар зуны завсрааар цэцэглэгдэг бяцхан цэцэгтэй, намар жимс нь хонгорцлоглон ургадаг, моголцог бөмбөг мэт хэлбэртэй хатуу хальстай, модонд ургадаг амт сайтай нэгэн зүйл жимс

үхрийн нүд урга. - а.ой тайга, голын дагуух шугуйгаар сөөг сөөгөөр ургадаг намхан мод; б.мөн модны хар хүрэн өнгөтэй жимс, улаалзганатай төстэй, жимсээр чанамал хийх болон архи нэрэхэд хэрэглэнэ

хонины нүд урга. - дэлгэрэнгүй цэцгийн язгуур, уулын таг, энгэр өвөр газраар ургадаг дугуй цайвархан цэцэгтэй

хэрээний нүд урга. - иш бүдүүн, хайрслаг навчтай, цайвар ногоон цэцэгтэй, улаан хүрэн жимсгэнэтэй, хээр ургадаг олон наст ургамал; үхдэлийн идээ

нүдний төмөр - саадгийн нүдний дор хадсан гурван хэсэг төмөр

ханын нүд - монгол гэрийн хананы жижиг дөрвөлжин хэсэг, нүх

шургуулганы нүд - шургуулганы жижиг өрөө, хэсэг

өвдөгний нүд - өвдөгний тойгийн доод талын бяцхан эмзэг хонхор

цас нүд гарах - цас зарим нэг нимгэн газраараа хайлан цоохортох

тогосны нүд - тогос шувууны өдөн дээр байх цоохор толбо

цэмбэний нүд - цэмбэн дээр байгаа цоохор толбо

ертөнцийн нүд ёгт. - нар

хүчин нүд тоо. - дөчин есөн оронтой тооны нэр

их хүчин нүдэн тоо. - тавин оронтой тооны нэр

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

нүд нэр. ~ гялбам, нүдний, нүдэнд, нүднээс, о.тоо нүднүүд

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠨᠢᠳ᠋ᠣ᠊᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠨᠢᠳ᠋ᠣ᠊᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠨᠢᠳ᠋ᠣ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠨᠢᠳ᠋ᠣ᠊᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠨᠢᠳ᠋ᠣ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠨᠢᠳ᠋ᠣ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠨᠢᠳ᠋ᠣ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠨᠢᠳ᠋ᠣ ᠪᠡ᠊‍᠊ᠨ
ᠨᠢᠳ᠋ᠣ ᠨᠣ᠊ᠬᠥᠣ᠊᠊ᠨ

/~ий /~д /~ийг /~ээс /~ээр /~тэй /~рүү /~ээ /~үүд

Этгээд үг

БҮЛТГЭР н. нүд(дүрсэлсэн хийгээд ёгтолсон)

• Хоёр бүлтгэрийг чинь хэн ч халхлаагүй шүү дээ.
• Наад бүлтгэрээрээ сайн хар л даа.

ТЕЛЕСКОП н. харах чадвар сайн нүдО.телескоп(дуран)

• Тэр хүн үнэхээр сайн телескоптой юм байна.
• Миний телескоп энэ зэргийн юм харахтайгаа шүү.

ФОКУС н. нүд. О.фокус(гэрлийн тусгал)

• Фокусаа том болгоод нааш сайн хар л даа.
• Миний фокус холын юм харахдаа муу.

(ХОЁР) НҮХ н. нүд(дүрсэлсэн хийгээд ёгтолсон)

• Наад хоёр нүх чинь юугаа харж байсан юм бэ?
• Өвгөрсөн гэсэн ч хоёр нүх минь юм харахтайгаа шүү.

(ХОЁР) ОНИГОР н. нүд(дүрсэлсэн хийгээд ёгтолсон)

• Нас ахиад хоёр онигор минь юм харахдаа улам муудаж байх шиг байна.
• Онигор чинь юу харж байсан бэ?

ХОЁР СОХОР н. нүд(ёгтолж муушаасан)

• Энэ хоёр сохор юм сайн харахгүй болж байх шиг байна.
• Хоёр сохроороо сайн харсан мөртлөө үсгийн дүрмийн алдааг харалгүй өнгөрчихжээ.

ЦИЙЛГЭР н. нүд(ёгтолж муушаасан)

• Өвгөн “Би хоёр цийлгэрээрээ чоно байгааг сайн харсан” гэж байв.
• Миний цийлгэр хориод километрийн зайд гүйж яваа чоно нохойг хараад байдаг юм.

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

нүд алдам - зах хязгаар нь үл харагдах уудам, хараа хүрэхгүй

нүдээ алдах - юмыг зөв харж бодтой үнэлж чадахгүй байх

нүд булаах - өнгө үзэсгэлэн сайхан учир өөрийн эрхгүй дур татагдан харах санаа төрөх, анхаарал татах

нүд буруулах - ямар нэгэн зүйлийг хараагүй мэт дүр эсгэн өнгөрөх

нүд бүлтрэх - а.хүн, амьтны харааны эрхтэн аяганаасаа гарах; б.шилж. ихэд гайхан хачирхах

нүдээ бүлтэртэл гоёх - ихэд хээнцэрлэн ганга­лах, ихэд гоёж гоодох

нүдээ бүлтийл­гэх - а.ихэд гайхах; б.уурлах, бачимдах

нүд бэлчээх - юм юмыг сониучирхан харах

үнэгний нүд залгих - унтахаа болих

нүд дүүрэн - аятай, үзэмжтэй

нүднээс гарах - ихэд турж эцэх, царай зүс муудах

нүд ирмэх зуур - маш хурдан, түргэн зуур

нүд цавчих зуур - нүд ирмэх зуур, хоромхон зуур

нүд гүйлгэх - хурдан, зэрвэсхэн харах

нүд гүйлгэн унших - зэрвэсхэн харж хурдан унших

нүдийг нь олох - хий­вэл зохих зүйлээ онож хийх

нүд нь орой дээрээ гарах - а.ихэд сандрах, айн балмагдах; б.мэл гайхах

нүд нь том болох - нүд нь орой дээрээ гарах

нүд нь өөхлөх - ихэмсэг бардам зантай болж хэр баргийн зүйлийг тоохоо болих

нүд тавих - анхаарал тавьж харах; хянах

нүд тайлах - их юм үзэж мэдэх, амьдралын туршлага суух

нүд тулах - а.өөд өөдөөсөө харах; б.уулзан учрах

нүд хорхойтой - үзсэн юмандаа шуналтай

нүд хөхрөх - хэн нэгэн болон ямар нэгэн зүйлийг харуулдан хүлээх

нүд унагах - ихэд шохоорхон сонирхох

нүд ухах - аашилж загнах

нүдээ ухуулах - ихэд аашлуулж загнуулах

нүд улайлгах - а.ичиж зовохгүй зүтгэлэх; б.ихэд уурсах

нүд үзүүрлэх - ад үзэх, гадуурхах

нүд шүдээ үзүүр­лэх - хор шар нь буцлах

нүд халтирах - эгцлэн харж чадахгүй халгах

нүд хариулах - далдуур, сэм ажиглах

нүд хорсгох - дургүй, зэвүү хүргэх

нүд хужирлах - а.юмыг шимтэн үзэх; б.олон юм үзэж гайхан бахдах; в.хүссэн зүйлээ үзэж сэтгэл ханах

нүд хуурах - а.хүссэн зүйлд нь ялимгүй бага юм өгсөн болж өнгөрөөх; б.ажлыг оромдох, хийсэн нэр зүүх

нүд хурцлах - хичээж харах

нүд чичих - бусдаас онцгойлон зааж зандрах, гадуурхан өө сэв эрэх

нүд чичлэх - адлан загнах

нүдний хор гаргах - дуг хийх, хэсэгхэн хугацаанд унтаад авах

нүдний хор орох - олны анхаарал, шохоорхлыг татах

нүдний булай - а.маш үзэмжгүй зүйл; б.шилж. шившигтэй, таагүй хэрэг

нүд­ний цагаанаар үзэх - үл тоомсорлох, ойшоохгүй байх

нүдний цэцгий мэт хайрлах - эрхэмлэн хайрлаж нандигнах

нүдний гэм - маш ховор

нүдний үзүүрт - алс хол, маш хол

нүдэнд дулаан - харахад таатай сайхан сэтгэгдэл төрүүлэхүйц, аятай

нүдэнд хүйтэн - харахад таатай бус, эвгүй сэтгэгдэл төрүүлэхүйц, аягүй

нүдэнд өртөхгүй - а.маш жижигхэн; б.шилж. анхаарал татах онцгой гойд зүйлгүй

нүдээ өгөх шахах - ямар нэгэн зүйлд ихэд шунан дурлах

нүд болох - а.хөгшин настай хүнд тус дэм болох, замчлах; б.олны өмнө шившгээ дэлгэх

нүд чих болох - а.хүүхэд, хүний өтгөс настанд юм үзэж, сонсоход нь тус дэм болох; б.шилж. итгэл найдвартай түшиг болох гэсэн санаа

нүдээ ухаж өгөхөөс буцахгүй - юу ч хийхээс буцахгүй байх

нүдээ ширгэтэл харах - ихэд харуулдан хүлээх

нүд алдам - өргөн цэлгэр, уужим, уужуу~Нүд алдам уудам хээр тал хачин чимээгүй шарланхан халиурч байлаа (Б.Ринчен, Хээр тал).

нүд алдах - их олон зүйл зэрэг харж төөрөлдөх~Зээлийн баянд нүд алдсан хатагтай нар эргэн эвхэрч байгаа торгомсгийн сайхныг тас няс уулга алдаж, намжир хаялан сэмбэгнэнэ (З.Баттулга, Хөх тэнгэр)

нүд аних - (хар яриа) а.үхэх~Би энэ засагт ганц хүүгээ харамлахгүй. Зүгээр нүд анихдаа хонхны дуу сонсох гэсэн юм (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). б.унтах

нүд байгаад сохор, чих байгаад дүлий - а.ухаа томоо муутай~Тэмүжин эзэн ихэд хилэгнэж өндөр дуугаар

нүд балай, чих дүлий - үзэх сонсох зүйлгүй буйд бөглүүд суугаа хүн~Өвгөн маань ёстой нүд балай, чих дүлий боллоо гэсэн үг. Энэ чигээрээ явж л байвал яав болов чинь энэхэн үү (Сайнбаяр, Чу тайж).

нүд болох - анхаарагч ажиглагч нь болох:~Арслан гуай хэдийгээр жарыг давж яваа боловч харин хошууч ангийнханд зам нүд болж өгдөг бөгөөд цаг ямагт харийн дайсны халдлага өдөөлгийг сэргийлэх тухай хүмүүжил хийдэг юм (Өлзийбат, Хан ууланд).

нүд булаах - өнгө үзэсгэлэн сайхан учир өөрийн эрхгүй дур татагдан харах санаа төрөх, анхаарал татах~Хөх үйтэн хуар дээл өмсөж, улаан савхи өшиглөөд... хотын харцуулын нүд булаахдаа яаж гижиг хөдөлж байгаа бол гэж инээд алдмаар болж явлаа (С.Эрдэнэ, Дөрвийн бодол).

нүд буруулах - айх, далдирах~Бууны онгорхой хүйтэн амнаас нүд буруулсан хүмүүс л үг дуугүй эргэв (Б.Догмид, Эцгийн өчиг).

нүд бүлтийх - ихэд гайхах, хачирхах~Сүүлийн үед гарсан шинэ дуу дуулуулах гэж нөгөөх бүжигт урьсан орос бүсгүйг монголоор цэвэрхэн хашхирахад Цэнд нүд бүлтийн харж монголоор ингэж ярьдаг орос байдаг юм уу хэмээн гайхав (Л.Чойжилсүрэн, Яндангийн цуурай).

нүд бүлтийлгэх/бүлтрэх - гайхах хачирхах мэтийн~Та хоёр суугаад жил болоход чи юутай болов? Нүдийг чинь бүлтийлгэчихэв үү? (Д.Даржаа, Чулуун хөшөө шиг болсон нь).

нүд бэлчээх - чөлөөтэйгээр энэ тэрийг ажиглах, харах, юм юмыг сониучирхан харах~Дугар хүрээлэн суусан хүмүүсийг нүд бэлчээн харж

нүд гийх - чээж саруул болох, аятай болох, дотор онгойх~Хөхүүртэй таргийг авчраад Зэлмэ ус олж авчран тараг зуурч хаанд уулгав. Гурвантаа амран ууж, хаан өгүүлрүүн

нүд гүйлгэх - зэрвэсхэн харж хурдан унших~Базар захидлын дугтуйг тоомсоргүйхэн урж, бүсгүй хүний их л хичээнгүйлэн бичсэнийг нөхдөөсөө зайдуухан гарч нүд гүйлгэн уншиж үзэв (Д.Цэдэв, Айргийн амт).

нүд гүйцэхгүй - маш хурдан~Сэлэм эргүүлэх тэр цэрэг олон чулуунаас биеийг нүд гүйцэхгүй хурдан зайлж, сэлмээ толгой, гар хөл, бүх биеийг тойруулан эргүүлж чулууг цохисоор, нэгийг ч биедээ халдаасангүй (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

нүд далд болох - үхэх~Нүд далд болсон хойно ч гэсэн дурсах хүн үгүй ажээ.

нүд далдирах - харахаас аймаар, хэцүү, харуушгүй~Өнгөрсөн хавар өмхий бодолтой өөдгүй зантай, нүд далдирмаар гурван зуугаад хүмүүсийн дунд би үйлээ үзэж байсан боловч зоригтойдоо дассан (Стендаль, Улааныхан ба харынхан).

нүд дарах - түр унтах~Би ер нь нарнаар нойр хүрдэггүй юмсан, өнөө ер нь нүд дараад байна. Баахан унтаад явья хүү минь (Содном, Нарны доор).

нүд дүүрэн - сэтгэлд хангалттай, ханамжтай, байруу байдал, нүдэнд дулаан, харахад аятай~Түүнээс биш Дулмаа шиг харанхуй бүрэнхий дундаас зүс царай нь гэрэлтсэн нүд дүүрэн сайхан эхнэртэй хүн юу боллоо гэж надтай нэр холбогдож амьтны шившиг болъё гэж бодох вэ (Б.Догмид, Эргэж төрдөггүй орчлон).

нүд ирмэх - нүдээр дохиол санаагаа илтгэх~Түүнд мэдэгдэлгүй нүд ирмэн дохио өгөөд явчихав (Ганпүрэв, Бяцхан туршуулч).

нүд ирмэх зуур - агшин зуур, маш хурдан~Хүн мал шуугилдан амь наана там цаана юм болов. Нүд ирмэх зуур хүн, мал, ус гурав дээр доороо орон тэмцэлдэж, жихүүдэс хүрэм үзэгдэл боллоо (Л.Түдэв, Нүүдэл суудал).

нүд ирмэж, хөмсөг хөдөлгөх - а.нүд хөмсгөөр хайр сэтгэлээ илтгэх~Мөнхөө маань нүд ирмэж, хөмсөг хөдөлгөөд л би арганд нь орчихсон юм даа. б.далдуур хуйвалдах

нүд нүүргүй - юуг ч хайхрахгүй, шийдсэн нөр хүчирмэг байдал~Зарлигийн албан сайдад ёсон бус явдлаа мэдэгдсэн чамайг зад торлогдож, олон шавь нарт цээрлэн үзүүлнэ гэж нүд нүүргүй зодож… (Б.Ринчен, Шүхэрч Буниа).

нүдэн балай чихэн дүлий - юу ч олж сонсоогүй, үзэж хараагүй, хэнэггүй~Хайрт нөхрөө өөр эмэгтэйг эрхлүүлж энхрийлж явааг мэдсэн мөртөө нүдэн балай, чихэн дүлий явах юм уу (Б.Пүрэвдорж, Нууцхан сэтгэл). ~Мишиг түүний үгнээс гарах нь битгий хэл юу ч хийж байсан нүдэн балай чихэн дүлий болчихсон хэрэг (Т.Бум-Эрдэнэ, Хувь заяаны хэлхээ).

нүд нь нойтон - байнга уйлж унжиж явах~Хүүгүй хүний нүд нь нойтон (хэвш).

нүд нь орой дээрээ гарах - а.ихэд сандрах, айн балмагдах~Нүд нь орой дээрээ гарчихсан ямар нэгэн юм хэлэх гээд чадахгүй ээрэн зогсож байлаа (С.Эрдэнэ, Өгүүллэгүүд). б.мэл гайхах

нүд нь өөхлөх - даврах~Нүүр талын өнгөнд нүд нь ялихгүй өөхөлж, намайгаа бүр хаялаа гэж найзыгаа зэмлээд яах вэ (Д.Пүрэвдорж, Таны гомдлын хариу).

нүд нь сэргэх - урам зориг цог жавхаатай болох~Сүндэв гуайн удаан өдөр зузаан хоног хүссэн хүсэл зорилт нь биелэгдэж хаврын ногоонд хөлжсөн хонь шиг нүд нь сэргэж, хөл нь хөнгөрөөд хүн л уулзвал… (Ө.Сумъяа, Зуны өдөр).

нүд нь тогтох - горилох, дурлах~Ханан дээр бүхий Ролмаагийн хагас биеийн будагт зураг дээр бор нүд нь тогтчихсон

нүд нь том болох - а.ихэд гайхах~Гочоо! Чи намайг харддаг уу? гэж асуухад нөхөр минь яана вэ гэмээр нүд нь том болж мэлтэртэл гайхав (Н.Сүхбат, Мухар цэцэрлэгийн зун). б.ихэд айж сандрах

нүд нь улаанаар эргэлдэх/эргэх - шунамхайрах, галзуурах~Баарин баруун хошууны Бумбатын айлд үг гэвэл өнчин элэг нь өндийж, хэрэг зарга гэвэл, хэл амаа билүүдэж, мөнгө гэвэл нүд нь улаанаар эргэдэг бумбатын ноён гэдэг ноён байв (Д.Өргөн, Шагдар солиот).

нүд нээгээгүй - олон юм өнгөрөөсөнгүй, үзсэн мэдсэн бага, учир мэдэхгүй~Хирээсээ хэтэртэл гэр тэргээ засан, гарч орохдоо тэнгэрийн хөвгүүний их жагсаалыг жагсааж өмнөд Алтан улсын хааны хэв янзыг дууриан, өмнө улсын нарийн хөгжим ба үзэмжит сав зэвсгийг ихэд зөөж, тэрэг сүйхийг олонтоо авчран бас шар өнгөт таж магнаг торго түргийг хэдий чинээ шар ачиж авчраад бүрэлгэн чимсэнд, ар газрын бяцхан аймгийн нүд нээгээгүй бэлэнч ардын нүд зэргэлж сэтгэл хөдлөөд хурж ирэн бялдуучлан дагасан нь ялаа батгана мэт (Инжаннаши, Хөх судар).

нүд нээгдэх/тайлах - ухаан суух, юмны учир ойлгодог болох~Энэ дайнд олон амьтны нүд нээгдсэн шүү гэж хэлээд хоёр өвгөн доор доороо бодлого болж чимээгүй болов (Б.Ринчен, Үүрийн туяа). ~Ертөнцийн юмыг харах нүд нь нээгджээ (Н.Банзрагч, Зам).

нүд нээх - юм их үзэж учир таних~Надад учир таниулж, миний нүдийг нээж өгсөн ачтан хүн минь билээ (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

нүд орхих - анхаарах, ажиглах, харуулдах~Дэй сэцэн хуримд нүд орхин үзвээс, энэ хуралд чуулсан идэр мэргэд онцгой дүрстэн, олон аймгийн ардыг үзвээс идэр залуу бүхэн цөм хүргэн Тайзуг сэтгэлээсээ өргөн хүндлэх байдал бий” (Инжаннаши, Хөх судар).

нүд өөхлөх - бардам болж, хэр баргийн юмыг тоохоо байх~Нүүр талын өнгөнд нүд нь ялихгүй өөхөлж намайгаа бүр хаялаа гэж найзаа зэмлээд яах вэ (Д.Пүрэвдорж, Таны гомдлын хариу).

нүд өргөх - харах~Нүд өргөх янзгүйд нь олзуурхан бушуухан түрийвчээ гаргаад ширээн доогуур оруулах шахан мөнгөө тооллоо.

нүд салгах - анхаарлаа сулруулах~Энэ замаар явсан хүн уйдаж алжаахыг мартах бөгөөд замын хоёр талаар бахдам уран байгаль үргэлжлэх тул үүнээс нүд салгах аргагүй.

нүд салгахгүй - нүд таталгүй шунаглаж ширтэх~Гэрэл гуйж Эрдэнийг дагуулсан нь зөвхөн түүний сайхан хоолойг сонсъё гэсэн хүсэл биш билээ. Энэ бүдүүн гэзэгтэй өтгөн хөмсөг өргөн магнайтай бор хар хүн нүдэнд нь туссанаас хойш сэтгэл нь догдолж нүдээ салгасангүй (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нүд сөхөөх - харах~Хавиргаас бүрээ татуулан, самуун зэвээр харван үүсгэсэнд Хэрэйдийн Голидай, жич Тоннай аймгийн эзэн Шомболын цэрэг хамтаар цөм салхины дор болоод нүд сөхөөн чадахгүй болж, даруй гол уруудан буруулснаа (Инжаннаши, Хөх судар).

нүд сэргэх - хараа харц хэвийн байдлаас нэн илүү цог жавхаа нэмэгдэх~Өлзийн бор гэр амьд уулзсаны баяраар дүүрч, хүн бүхний хөл хөнгөрөн, нүд сэргэж хэлсэн үгээ дахин дахин давтаж байлаа (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нүд тайлах - их юм үзэж мэдэх, амьдралын туршлага суух~Энэ чинь юм үзэж, нүд тайлаагүй амьтан гэх болов уу! гэж зовсноос биеэ барин сууна (З.Баттулга, Хөх тэнгэр).

нүд татагдах - сайхан харагдах, харахыг дурлах~Энд ирсэн хүн бүхэн эн тэргүүнд бяцхан хотын ар түшлэг болсон үзэмжит сайхан дархан ууланд нүд татагдах хоргодох юм аа (С.Өлзийбат, Гүн цэнхэр далай нуур).

нүд төсгүй - адилгүй~Гомбоогийн хүү гэхэд эцгээсээ шал ондоо, нүд төсгүй гэдэг нь.

нүд тусах - горилох, санаархах~Цацрагт дугуйнууд болон нүд тусах хайлшин хүрдүүд нь сүрдмээр мэдрэмжийг төрүүлдэг.

нүд улайх - галзуурах, улангасах, улайран шийдэх~Тэр хэзээд хүний эд хөрөнгөнд нүд улайдаггүй, өгөөмөр сайхан зантай юм (А.Нешин, Солиоруулсан нь).

нүд унагах - хорхой нь хүрч шунал нь хөдөлж нүд авалгүй харах, шүлэнгэтэх~Ер нь эрүүл эр хүн сайхан эмэгтэйд нүд унагах, түүнтэй уулзах хүсэл төрөх нь хэвийн үзэгдэл биз дээ.

нүд уран - сэргэлэн~Сэргэлэн гэсэн нэрэндээ тохирсон нүд уран, гүйлгээ ухаантай хүүхэд байгаа юм.

нүд урих - нүдэнд цагаа унасныг заасан нэг зүйлийн дом~Эмээгийн минь үсэнд хяруу унаад, нүд нь урьжээ.

нүд ухах - аашилж загнах~Энэ гай хөөгөөс болж сонины газрынхан өдөр бүгд л нүдийг минь ухчих гээд амар заяа үзүүлдэггүй, энэ хашир ч хумсаа нуусаар аягүй бол толгой цустах нь ээ (З.Баттулга, Төвшинтөгс).

нүд үзүүрлэх - ад шоо үзэх, гадуурхах, атаархах, хорсох, хорон санаа гаргах, жигших~Тэгээд хаа нэг нүдээ нээхдээ олны дунд чихэлдэн суугаа онцгой нэгэн хуврагийг нүд үзүүрлэн харна (З.Баттулга, Уяхан замбуутив).

нүд үзэх - а.гадуурчлах, гажих зэргийн~Сургуулийн дарга хүртэл намайг сурлага бол… яахав гэж байтал, тануус юу болчихлоо гэж намайг нүд үзээд байх вэ (Уртнасан, Жаргаланд). б.атаархах, хорсох, хорон санаа гаргах

нүд халтирах - харж чадахгүй халгах, эгцлэн харж чадахгүй байх~Зэр зэвсэг агссан харийн дайсны өлмий доор устгаж байгааг хараад нүд халтирч, сэтгэл эмтэрч байлаа (Ж.Дамдин, Үймээний жил). ~Болд хүн болсоор ийм юм үзсэнгүй тул үнэхээр нүд халтирч сэтгэл шажигнан, зүүд зэрэглээ үлгэр домог мэт болж гайхна (Д.Нацагдорж, Үзэгдээгүй юм).

нүд хамхих - унтах, дугхийх~Өчигдөр шөнө харуулд зогсож нүд хамхисангүй гурван залуу хөдөлмөрийнхөө үр бүтээлдээ сэтгэл машид баярлаж, гүн гүнзгий хүмүүжил хүртсэндээ чээж ангид тэнийнэ (Баяндалай, Ширээт зоогийн шинэ байлдаан).

нүд хараах - горилон харж байсан идэш уушийг нь өгсөнгүйд гомдох~Идэж байх юмнаасаа жаахныг өгчих, хүүхдийн нүд хараана.

нүд харвах - халирмаар зүйл нүдэнд ил үзэгдэх, яахын аргагүй нүдэнд тусаад байх зэргийн~Шархадсан хүмүүсийн шаналах дуу чих зүсэн зүрх шимширч, шархадсан морьдын тэлчлэх нь нүд рүү харваж харахын аргагүй аж (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нүд хариулах - хууран мэхлэх, далдуур, сэм ажиглах~Тэр өдөр шарилыг нь авчирч тавиад байхад хүү минь миний нүд хариулж байгаад ханцуй дээрээс нь сэмхэн чангааж байсан юм сан (П.Чойжил, Хагацал үзсэн эрийн бодол).

нүд харлах - а.хэцүү цочмог айх зовних, хайрлах зэргээс болж, нүдэнд юм үзэгдэхгүй болох~Би чоныг үзээд нүд харлаж, хөл унтарч одоо ч гүйцжээ, хүүтэйгээ уулзах хувьгүй байна гэж бодоод манарч унах алдав (А.Одсэр, Бяцхан Гансүх). ~Бяцхан Бүргэд гүйн хүрч хаалгаа нээн ормогцоо эхийнхээ хүүр дээр элэгдэн хэвтээд “Ээж ээ, ээж ээ өвөө ирсэн” гэж дуу тавилаа. Миний нүд харлаж, мэдээ алдраад дөнгөж ... бүргэдийг арай чарай салгаж авлаа (Ц.Отгончимэг, Говийн мөнх харгана). б.үхэдхийх, өлсөх, өлбөрөх буюу асар их өвдөхөөс болж нүдэнд юм үзэгдэхгүй болох

нүд хатах - цөхөртлөө харж мохох~Мэхт хаан их цэргээ авч эгэж хариад дотоод ордондоо буумагц, олон олон хатад сулчууд нь, бүгдээр угтан мөргөж, юун зүйлээр бачлан үүсгэж, энэ нь санав хэмээтэл… тэр нь харсаар хар нүд хатав хэмээн … (Инжаннаши, Хөх судар).

нүд хатгах - муухай харагдах, хармагц эндүү зэвүү хүрэх~Хаа үзсэн ч нүд хатгах гэдэг нь хэцүү. Зайлаад завддаггүй, тогтоогоод амждаггүй үгүй (Сайнбаяр, Цо тайж).

нүд хаях - анхааран ажиглах, ширтэх зэргийн~Чулуунцэцэг ээж хүү хоёулаа ийш тийш баахан нүд хаялаа. Гэвч шуудайтай хуурсан амуу нь үзэгдэхгүй байлаа (Магсаржав, Уугийн гол угалзлан урсана). ~Харгуй замаар нүд хаясаар хуримын өдөр тул ирсэнд нэн ч сандарна (Баяндалай, Гологдсон бэр).

нүд хонхойх - ихэд турж эцэх, ядрах~Олон хоног нойргүй явсан учир хошуучийн нүд хонхойн улайна (Н.Банзрагч, Тал нутгийн жавар).

нүд хорсох - үзэн ядах, нүдний булай болж үзвэл зэвүү хүрэх~Энэ том лам нар үнэхээр манай сургуулийг хараад нүд нь хорсдог болжээ. Эртээдийн аюулт явдлыг тэр ловон лам шавь нараа булаагдсандаа хорсон хийсэн байх (П.Хорлоо, Багш).

нүд хорхойтой - үзсэн юмандаа шуналтай~Ер нь энэ амьдралдаа сэтгэл хангалуун амьдрах хүн биш ээ. Хүний гэх юм болгонд нүд хорхойтой хандана.

нүд хорхойтох - үзсэн зүйлд шунал төрөн санаашрал болох~Нүд хорхойтоод, шунал хөдөлчих юм бол түрүүвчин дэх мөнгөө шавхаад ч хамаагүй авдаг хүн дээ.

нүд хөмсөг хөдөлгөх - сээтэн хаях~Урдуур хойгуур алхаад л нүд хөмсөг хөдөлгөөд байвал ямар эрэгтэй хүн зүгээр суух вэ?

нүд хөөрөх - цөхөртөл харах, барлах~Хотоос ирсэн гэдэг чинь хоргойноос илүү сонин байна. Холын хүнийг хүлээсээр хоёр нүд минь хөөрлөө (Д.Нацагдорж, Учиртай гурван толгой). ~Би хүлээгээд ирэхгүй болохоор буцлаа ... би хүнгүй газар хэд хоног хойшоо хараад нүд хөөрлөө (М.Цэдэндорж, Ёстой чөтгөрийн тухай өгүүллэг).

нүд хөхрөх - хэн нэгэн болон ямар нэгэн зүйлийг харуулдан хүлээх~Гэрээ барьчихаад ирж авна гэсэн Галааг энэ хүүхэн нүдээ хөхөртөл хүлээсэн.

нүд хужирлах - шинэ, сайхан өмнө ер үзээгүй зүйлийг дур бахтай, шунал шохоорхолтой ханатлаа үзэх~Дэжид хайдаг гунжнуудыг дахин ажиглаж нүд хужирлахаар гадна гарвал хар морьтой хүн зэлний дэргэдээс мордоод буруулан давхих харагдав (Б.Нямаа, Саальчин).

нүд хурц - нүд нь цог жавхаа төгөлдөр, харц галтай цогтой байдал~Нүдний хурцаар холын бараа харах (хэвш).

нүд хуу татах - сэрэх, босох~Хар үүрээр, нүд хуу татаж амжаагүй байхад нь орж ирсэнд гайхаж байгаа бололтой (Б.Догмид, Хөх тэнгэрийн зарлиг).

нүд хуурайгүй - уйлах, нүд зайрлах, нулимс гүйх~Хүрээлж байсан хүмүүст нүд хуурай хүн үгүй, хүүгээ алдсан хөгшин хоёр гараа өмнөө залбирч, Аръяабал авар, Аръяабал авар гэж тасралгүй бахирч байв (А.Одсэр, Саруул нутгийн хүү).

нүд цавчилгүй - сонор соргог, сонор сэрэмжтэй~Ардын засгийн хийж байгаа бүхнийг Итгэлт нүд цавчилгүй ширтэн, чих тавин сонсож байлаа (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нүд цавчих зуур - хоромхон зуур, маш хурдан~Газар хөдлөлтөөс үүдэн нүд цавчих зуур байшин нурж байна.

нүд чичим - холгүй, маш ойр~Туршуулын хүн мэдээ олж завдахын урьд нүд чичим хүрч ирээд, шөнөөр хулгуун (Инжаннаши, Хөх судар).

нүд чичлэх - хараах гадуурхах, доромжлох зэргээр хуруу хумсаар зааж зангаж сүржин загнах~Олны дотроос ганц эмэгтэйг нүд чичлэн үзсэн гэсгүйн авирыг харчуулын олонх нь зэмлэв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нүд шүдээ үзүүрлэх - халдаж хавирах, өө сэв эрэх, хорсож занах зэргээр хүлцэшгүй байхыг дүрсэлсэн хэллэг~Өлзийхутаг чи, над руу дэмий нүд шүдээ үзүүрлэв үү дээ” гэж тэр Ван овогт хятад цэргийн хариу тавихад Өлзийхутагийн дэргэд зогсож байгаа өвгөн монгол цэрэг таашаан инээж…(Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

нүдийг нь баясгах - үзэхэд аятай болох зэргийн~Хэрвээ ээж чинь тун ажил хэрэгч хүн бол бэлэг нь нүдийг нь баясгах гоёмсгоос гадна чухал үүрэгтэй байвал тун зүгээр. Жишээлбэл сэрүүлэг, тооны машин гэх мэт.

нүдийг нь бүлтийлгэх - эд заслаар бүрэн хангах, гоё хувцастай болгох~Мал минь ээ. Үгүй түүнд чинь ганц шүүгээ номноос өөр юу ч алга. Чамд юугаараа тус болж байгаа юм бэ? Та хоёр суугаад жил болоход чи юутай болов? Нүдийг чинь бүлтийлгэчихэв үү? (Д.Даржаа, Чулуун хөшөө шиг болсон нь).

нүдийг нь бүлтэртэл гоёх - хэтэртэл чимж засах~Дотоод яамны түшмэл Довчин саяхан авсан залуу эхнэрээ нүдийг нь бүлтэртэл гоёод, эзэн нь ч андуурмаар ижилхэн хоёр гал зээрд морь унан, махан захын хажуугаар өнгөрөв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нүдийг нь дүйвүүлэх - олны харцыг самууруулж төөрөгдүүлэх~Тархи толгой угааж, нүдийг нь дүйвүүлээд хэдэн юм салгах сөхөө бас байна уу гээд...

нүдийг нь/нүдээ олох - яг оносон, яг зөв, зангилааг нь олох, хийвэл зохих юмаа онож хийх~Эсэргүү нарыг устгах юмныхаа нүдийг мэргэн олж дээ гэж амандаа үглэн заримдаа хүчтэй шуурганаас уулын мод тэр аяараа тариан түрүү шиг налсан байхыг хараад луу сүүлээрээ шарважээ гэж хүмүүс сүсэглэн ярилцдагийг санав (Л.Чойжилсүрэн, Морин төвөргөөн).

нүдийг нь олохгүй - зөвийг нь олж чадахгүй тойрч будлих~Нүдийг нь олоогүй шагнал өргөмжлөлүүд их олныг л гардууллаа.

нүдийг нь өвчих - нүдний өнгө, хэлбэрийг нь ихэд дуурайн төрөх, адилхан байх~Солонгын нүд Итгэлтэд магтуулчихаад байгаа эхийнхээ нүдийг өвччихсөн юм гэж Нямын хэлдэг үг ёстой л нэг оносон үг юм (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нүдийг нь хариулах - бусдыг харахгүй байх хойгуур муу үйл хийх~Нүдийг нь хариулж байгаад юм хумслаад сурчихсан нөхөр юм биш үү.

нүдийг нь хорхойтуулах - үзүүлж дурлуулах~Нүдийг нь хорхойтуулах ээмэг бөгж, гоо сайхны бүтээгдэхүүн авчирлаа даа.

нүдний булай [болох] - шившигтэй, таагүй хэрэг явдал үйлдсэн нь олонд мэдэгдэх~Хөгшин минь бид өөрснөө ч яах вэ! Үр хүүхдээ л нүдний булай болгочих тусгүй юм даа гэж уртаар шүүрс алдаад хоолой дээр нь юм тээглэв үү гэлтэй таг чиг боллоо (Ш.Гаадамба, Чөдөр өвс).

нүдний гох - нүдэнд өртөх~Сайхан хүүхэн нүдний гох (хэвш).

нүдний гэм - их л ховор~Хаад ноёд, ван гүн, бэйл, бэйс нар хууль бусыг үйлдэж, танхай авирлавал тэгэж залхаана гэсэн үг тааралдвал Сүхбаатар зоригт тод хар үсгээр өрөх сөн гэж хүсэмжилнэ. Гэвч хууль зүйлийн бичигт тийм зүйл нүдний гэм аж (Л.Түдэв, Алтан гадас чиг заана).

нүдний өмнө - нууж хаах зүйлгүй ил байдал~Ноёдын нүдний өмнө эзнийхээ эрүүл мэндийн төлөө... нэг аяга дарс хөнтөрч байсан (Д.Намдаг, Түүвэр зохиол).

нүдний салхи - хүний харц, харах байдал~Нүдний салхинаас бусад юм хааны их хатанд хүрдэг гэж үү? (Б.Лхагвасүрэн, Тамгагүй төр).

нүдний сормуус, амны бөөлжис - ад үзэгдсэн этгээд~Бэгтэр довцог дээр есөн шарга морио хариулж суутал, Тэмүжин хойноос Хасар өмнөөс нууцаар сумаа онилж хүрэхэд Бэгтэр үзээд өгүүлрүүн

нүдний үзүүрт - хараа хүрэхүйц хол зай, нүдэн барааны газар~Харах нүдний үзүүрт цэнхэртэх төдий тэртээд хөх манхан тэнгэрийг эзэгнэнхэн төрлөө би (Б.Явуухулан, Би хаана төрөө вэ).

нүдний хог, шүдний мах - хэнд ч юунд ч хэрэггүй, гай удсан хүн~Хүн олны нүдний хог, шүдний мах мэт хаягдаж, хөөрхий хэмээх хөнгөлөлтгүй, зайлуул хэмээх завсаргүй, өрөвдөж туслах өршөөлгүй (М.Ядамсүрэн, Гурван хүүхэн).

нүдний хор гаргах - жаахан унтах, дугхийх~Ноёд лам нарын хонох үдлэх өргөөнд шөнөжин гал өрдөж, ихсийн нойрсоход дулаан байлгах гэж зүдэрсэн өвгөд эмгэд, халуун хар цай ууж, галын дэргэд дулаацан шуугилдах цэргийн эрчүүд дүүрсэн өртөөний нооронхой хар гэрт өдөр нь нүдний хорыг гаргаж унтдаг байжээ (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

нүдний хор орох/шингэх - олны анхаарал, шохоорхлыг татах~Харин Дэжидмаа айлын ганц охин учраас эрх танхивтар, аав ээж нь түүнийг харцуулын нүдний хор орохоос болгоомжлон, олны хөлтэй газар бараг явуулдаггүй байв (С.Эрдэнэ, Сэрүүн дуганы мөхөл).

нүдний цагаагаар үзэх - үл тоомсорлох, эс ойшоох, гадуурчлах, жиших~Ихэмсэг байдалтай, хөх царайтай тангад төвд худалдаачин цогтой хувингийн өмнө хүрэн бурхан шиг огт хөдлөлгүй сууж, өмнүүр нь өнгөрөх олон амьтныг ажиг тоомсоргүй харж, юмаа авахгүй мөртөө энэ тэр дэмий үнэ, үг асууж явдаг хүн, юм гуйгаад салдаггүй гуйлгачин мэтийг огт тоохгүй нүдний цагаанаар үзнэм (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

нүдний цөцгий мэт - ихэд нандигнан хайрлаж хамгаалах, нарийн нандин~Нүдний цөцгий мэт хайртай ганц охиноо ханьтай болсонд баярлаж байна (Ц.Дамдинсүрэн, Хачин хурим).

нүднээс гал/оч гарах/бутрах - тэсгэлгүй их л хилэгнэх~Тайзуг багад уйлтал орхиж одсон хулжин морио дэвхцүүлэн явахыг үзээд нүднээс гал гарч их л хилэнлэн даруй байлдсугай хэмээхүйд Мухулай ирж хориглон мэдүүлрүүн…(Инжаннаши, Хөх судар).

нүднээс гарах - ядрах, доройтох, өвдөх зэргээс царай зүс муудаж үзэхийн аргагүй болох~Тэгээд бас өнгөрсөн өвөл хоёр хүүхэд хувцас муутайгаас хөлөө хөлдөөж, бас өдий төдий хүүхдүүд бөөстөн нүднээс гарахад нь Чи улсаас өгсөн мөнгийг нь гүрэм хийлгэж жасаа уншуулж барчихаад хүүхдийг ийм болгож орхилоо гэж хэлсэн чинь Гомбо харь нутгийн цагаач гөлөг гэх зэргээр доромжлоход нь барьж аваад тонгорч орхисон чинь баашлан ухаан алдаж унаж билээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нүднээс далд болгох - (хуучир.) алах~Хаан зарлиг болруун

нүдтэй болгох - ажигч гярхай, ухаалаг болгох~Ядуу хүү Сүхээг гололгүй шавиар авч номын ертөнцөд төөрөхгүй нүдтэй болгож өгсөн ачит хүн юм (Л.Түдэв, Алтан гадас чигийг заана).

нүдэн гийх - (хуучир.) сэтгэл санаа саруулхан уужим болох~Хөхүүртэй айргийг авчраад Зэлмэ ус олж авчран тараг зуурч хаанд уулгав. Гурвантаа ууж хаан өгүүлрүүн

нүдэн дээр - ил тодорхой~Намайг, маргааш өглөө таныг бидний нүдэн дээр бууд гэлээ (Б.Догмид, Үхэх хүнд хань хэрэггүй).

нүдэнд дулаахан - харахад таатай сайхан сэтгэгдэл төрүүлэхүйц, аятай~Нүдэнд дулаахан хархүү та, нүүдлийн шувуу байсан юм уу (Д.Пүрэвдорж, Сэгс цагаан богд).

нүдэнд торох - үзсэн зүйл хавтай харагдаж санааг татах~Нударга буулгасан, урт ханцуйтай, дулаан нэхий дээлтэй хөдөөний улс нүдэндээ торсон энэ тэр барааны үнийг асууж, яаралгүй үнэ хаялцан сэтгэлд таарсан юмыг хэд хэд үнэ өгч эцэст нь эргэж ирээд авна гэж… (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

нүдэнд тусах - сонирхлыг нь татах~Занги, хүнд нар яавал Хатанбаатарын нүдэнд тусах бол гэсэн бололтой, зарим нь толгойгоо шилэн дээрээ тавин, чээжээ түрэн зогсоно. Зарим нь амаа жимийн, хамраа сэртийлгэн хэв дүрсээ алдан байна (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нүдэнд унах - үзсэн зүйл нүдэнд хаданшиж уул маягаараа дахин сэрэгдэх, үзэгдэж байх шиг зэрэглээ гарах~Түүний дотор саарал дээл, саарал эсгий малгай өмссөн өндөр гоолиг эрийн сайхан хар хөмсөгтэй, гоо царай харагдсан нь алдагдаад удсан малын зүс нүдэнд уналаа гэж эрэл хийж яваа малчдын хэлдэг шиг өвгөнд нэг л танил санагдав (М.Гаадамба, Тэргэчийн хүү).

нүдэнд хүйтэн - харахад зэвүүн, тааламжгүй, зусар зулгуй, эегүй, цэвдэг санагдах мэтийг дүрсэлсэн хэллэг~Самдан нэг л цаанаа нүдэнд хүйтэн, бидний мууг үзэх дуртай хүн шиг харагддаг юм (Ж.Дамдиндорж, Суварганы нууц).

нүдэнд шороо хийх - мэхлэх, залилах~Увайгүй зантай, нүдэнд шороо хийх хүн гэж даанч санасангүй.

нүдэндээ галтай, нүүрэндээ цогтой - цог жавхаатай, цэцэн сэргэлэн, золбоолог, хийморьтой~Таныг харвал нүдэндээ галтай, нүүрэндээ цогтой сэргэлэн хурц залуу мэт харагдаж байна (Б.Ринчен, Заан залуудай).

нүдээ аниад өнгөрөөх - буруу хэрэг явдал, ял зэмийг үл нэхэмжлэн уучлах~Би чамайг нэг удаа нүдээ аниад өнгөрөөе (И.Дамбажав, Монгол үгийн дээж).

нүдээ аних - үхэх~Хүүгийнхээ бяцхан гарыг шүүрэн авч үнссээр нүдээ анив (А.Одсэр, Тасгийн дарга гуайн үлгэр).

нүдээ олох - болох ёстой юм ёсоороо болох~Аливаа юм ингэж нүдээ олохоо байгаа юу? Эсвэл миний үйл лай ийм юм уу? гэж өөрөө өөрийнхөө аз хийморьт заримдаа гутран хэвтэж байлаа (Ж.Пүрэв, Аянга).

Хэвшмэл хэлц

Ам худалч

Нүд үнэнч

Зоос цагаан

Нүд улаан

Зүс муу боловч зүрх нь сайхан

Нүд нь муу боловч нэр нь муугүй

Нүд аймтгай

Гар хиймтгий

Нүд айхаас биш

Гар айдаггүй

Нүд анимхай

Шүд зуумхай

Нүд анихын өмнө нүглээ залбир

Нүд атаач

Гар матаач

Нүд байгаад сохор

Цээж байгаад битүү

Нүд байгаад сохор

Чих байгаад дүлий

Нүд муу хүн нүхэнд унана

Нөхөр муу хүн хэрэгт орно

Нүд муугаас нүхэнд

Нөхөр муугаас хэрэгт

Нүд нь аниатай

Чих нь бөглөөтэй

Нүд нь нүдгүйтэй адил

Чих нь чихгүйтэй адил

Нүд нь нүх болох

Чих нь таг болох

Нүд улаан

Мөнгө цагаан

Нүд хурц бачимдахгүй

Хөл бушуу хожимдохгүй

Нүд хурц боловч

Дуу сонсдоггүй

Нүд хурц хүн бачимдахгүй

Гар бушуу хүн хожимдохгүй

Нүд хэдий ихийг үзвээс

Гэрийг нэвт хардаггүй

Чих хэдий олныг дуулавч

Айлыг нэвт сонсдоггүй

Нүүр нь нөөхий болж

Нүд нь зөөхий болох

Нүүр нь нүх болсон

Нүд нь цэх болсон

Нүүр тулж танилцсангүй

Нүд тулж үзсэнгүй

Нүүрэн дээр нь нялганаад

Нүд далд хөөрөгдөх

Хэл хэдий хурц боловч завжаа сэтэлж чадахгүй

Нүд хэдий гэгээн боловч духаа үзэж чадахгүй

Чих худалч

Нүд үнэнч

Шүд байхад ид

Нүд байхад үз

Эд цагаан

Нүд улаан

Яр загатнавал эдгэдэг

Нүд загатнавал өвчилдөг

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Нүд байгаад сохор

Чих байгаад дүлий

Тайлбар: а.хэрэг явдлыг ялгаж таних чадваргүй болсон; б.хэрэг явдалд анхааралгүй

Нүд нь нүх

Нүүр нь шүүр

Тайлбар: ичгүүр сонжуур, эрээ цээргүй

Нүд нь од

Хуруу нь жад

Тайлбар: юм бүхэнд хамгаас түргэн хурц хардаг; завдамтгай

Нүдний хог

Шүдний бог

Тайлбар: ад үзэгдэн шоовдорлогдсон

Нүдэндээ галтай

Нүүрэндээ цогтой

Тайлбар: цог жавхлантай, цог заль нь бадарсан, сэргэлэн

Мөнгө цагаан

Нүд улаан

Тайлбар: хэтэрхий их шуналтай, мөнгө олохын тулд яахаас ч буцахгүй байх

Бурууд нүд хурц

Болсонд шүд хурц

Тайлбар: өө сэвийг нь сайн харах

Цэцэн үг

Харах нүд

Хазах шүд минь билээ

Тайлбар: харж ханддаг, тусалж дэмждэг хүн билээ

Нүдэн балай

Чихэн дүлий

Тайлбар: тухайн зүйлд дургүй учраас үзээгүй, сонсоогүй мэт байх