тэмээ

Монголоор

Үгийн дуудлага

[teme:]

Үндэсний бичиг

ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡᠡ᠋

(тэмэгэ)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. амьт. Бие нь өндөр болоод хүзүү гагагар, нуруундаа нэг буюу хоёр бөхтэй, үс ноос сайтай, голдуу говьд байдаг, өл даах нь сайн, ихэвчлэн хүрэн улаан зүстэй, хивдэг бод мал
2. Шатрын нэг бод
3. Малын шагайны морины эсрэг тал.

Нийлмэл үг

ганц бөхтэй тэмээ - нуруун дээрээ шим тэжээл, өөх хуримтлуулах үүрэг бүхий ганц товгор эрхтэнтэй тэмээ

хоёр бөхтэй тэмээ - нуруун дээрээ шим тэжээл, өөх хуримтлуулах үүрэг бүхий хоёр товгор эрхтэнтэй тэмээ

атан тэмээ - нас гүйцсэн агталсан эр тэмээ

ингэн тэмээ - төллөх насны эм тэмээ

тайлаг тэмээ - гурван нас хүртэлх эр тэмээ

түрлэдэг тэмээ - өмнөө явж байгаа тэмээтэйгээ зэргэцэн явахыг хичээдэг тэмээ

халсан тэмээ - янгиа, хахир тэмээ

цагаан тэмээ - а.цагаан зүсмийн тэмээ; б.тогл. нэг төрлийн хүүхдийн тоглоом

тэмээ агтлах - тэмээ засах, тэмээний засааг авах

тэмээ сэтэрлэх - аль нэг тэмээг сүргээс нь ялган онгон дархан болгох

тэмээ түлхэх - говийн анчдын зээр гөрөөс, чоно агнахын тулд тэмээний бурантагийг нарийхан саваа модны үзүүрт уяж түүний алхааг тааруулан түлхэн явсаар агнах амьтандаа аль болох ойртон дөхөх агнуурын арга

тэмээ сөгдүүлэх - а.тэмээг хэвтүүлэх; б.буур ингэ хээлтүүлэх

тэмээ суух - жингийн тэмээ явж байгаад зогтусч явахаа болих

тэмээ тахлах - улдсан тэмээний тавагт зузаан шир, гөлөм мэтийг тавьж, маханд нь хүргэлгүй хавж шөвөгдөн ханын үдээр мэт товчлон тогтоох

тэмээ унах - тэмээг уналганд хэрэглэх

тэмээ шөрхлөх - нэг тэмээний бурантгийг түрүүчийн тэмээний шатны хойд тушаагаар оруулаад урагш нь тэнгийн авдрын нүүрэн дээрх дээсэнд хөвөрхий хавчуулах

тэмээн шүд - морины жигдхэн ургасан нимгэн дардагар цагаан шүд

тэмээн жороо - морины дэнсэлгээ ихтэй жороолох явдал

тэмээн даллага - хавар ингэ ботголох үед ингэнийхээ уургийг сааж хөөрүүлээд тэмээгээ цуглуулан гаднаа авчирч буураа барин сан тавьж, тэмээний даллагын судар ном уншуулан тэмээгээ рашаалан ариулах ёс

тэмээн жагсаал - эртний Монголчуудын цагаан сарын үеэр морь, тэмээн жагсаал хийх ёслол

тэмээн жин - ачлага уналганд сургасан олон тэмээг хөллөн ачаа бараа ачин явах

тэмээн сүрэг - дан тэмээнээс бүрдэх сүрэг

тэмээн тогоо - нэг зуугаас дээш мянга хүртэл хүнд нэг зэрэг цай, хоол хийх багтаамжтай тогоо

тэмээн туйлаадас - цасан туйлдас, цас бороо холилдон орох

тэмээн тулам - тэмээний ширээр хийсэн хоёр зуун кг хүртэл багтаамжтай том сав

тэмээний бөөр унах мал эмнэл. - тэмээг өл муутай байлгах, хэт ширүүн эдлэх, чанга давирах зэргээс үүддэг тэмээ хөлбөрч хөрвөөх, хэвтэж босох, тийчлэх, дэвсэх, тийрэх хөдөлгөөнтэй болдог эмгэг

тэмээний уралдаан - хурдан шинж нь бүрдсэн тэмэаны уяа сойлгыг тохируулан уралдуулдаг монголчуудын уламжлалт наадмын нэг

тэмээний утас - тэмээний ноосоор нийтгэсэн, эсгий зэрэг зузаан юманд хэрэглэх утас

тэмээний ноос - тэмээнээс гарах хөвөн зөөлөн үс, хялгас

тэмээний ноосон хөнжил - тэмээний ноосоор хийсэн хөнжил

тэмээний хөл хатгах мал. эмнэл. - тэмээний хөлд цус бууж доголох үед алтан хумснаас хойш гурван хуруу хэмжиж хатган эмчилдэг ардын мал эмнэлгийн арга

тэмээний эм ноос - хээл, цавь цуух дөрвөн мөчний ноос

тэмээний эр ноос - их биеийн ноос

тэмээн гөрөөс цээр. - хавтгай, зэрлэг тэмээ

тэмээн гөрөөс амьт. - хоёр бөхт зэрлэг тэмээ, маш ховордсон амьтан, хавгай

тэмээн хараацай амьт. - хадны ангал, байшингийн цоорхой, модны хонгилд үүрлэдэг хараацайн төрлийн шувуу, урт жигүүр, богино хөлтэй учир газрын тэгш гадаргуугаас нисч чаддаггүй, ес орчим жил насалдаг, цагт зуун жаран км хурдалж чаддаг хамгийн хурдан шувуудын нэг

тэмээн хорхой амьт. - толгой том, хальслаг хоёр хос далавчтай нэг зүйлийн шавж

тэмээн хяруул амьт. - явган шувууны төрөл, бүх шувууны дотроос хамгийн том нь, гүйх нь хурдан, зарим газарт тэжээж өсгөдөг, өд нь их үнэ хүрнэ, мах болон өндгийг нь иднэ

тэмээн ангалзуур урга. - иш шулуун, ирмэгтэй, навч нь урт бариултай, ягаавтар цэцэгтэй олон наст өвслөг ургамал, эмэнд орно

тэмээн өргөс урга. - мөчир нь өргөстэй, дугариг навчтай, улаан цэцэгтэй бут мод

тэмээн сүүл урга. - уулын оройд ургадаг, мал төдий л иддэггүй, харганы төрөлд багтдаг сөөг ургамал

тэмээн харгана урга. - хоёр метр орчим өндөр, мөчир нь салаалсан шар ногоон хальстай, хос хосоор ургадаг өдлөг навч бүхий сөөглөг ургамал

тэмээн хоолой урга. - иш өндөр болоод хонгилтой, навчиндаа сондуутай, борлуулж иднэ, исгэлэн амттай ундаа хийж, боловсруулан хоол хүнсэнд хэрэглэдэг ургамал

тэмээн хөх/тэмээний хөх урга. - зэрлэг гаймуу ногооны адил, чавга мэт ногоон цоморлогтой зэрлэг ногоо, хүнсэнд хэрэглэж болно

тэмээн хэл урга. - хориос гучин см өндөр, том бөгөөд уртавтар гонзгой навчтай, цэцгийн өнгө тунгалаг ягаан, шар өнгө, олон наст өвс

тэмээ унуулах - монгол шатрын нэгэн зүйлийн хожил, эсрэг талын ноёныг тэмээгээр дуглаж мадлах

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

тэ|мээ нэр. тэмээний, тэмээнд, тэмээнээс, тэ­мээгээр, о.тоо тэмээнүүд

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡ᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡ᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡᠡ᠋ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡ᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡᠡ᠋ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡᠡ᠋ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡᠡ᠋ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡᠡ᠋ ᠪᠡ᠊‍᠊ᠨ
ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠮ‍ᠠ‍ᠭᠡᠡ᠋ ᠨᠣ᠊ᠬᠥᠣ᠊᠊ᠨ

/~ий /~д /~г /~ээс /~ээр /~тэй /~ рүү /~ээ /~үүд

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

тэмээ ботголох - хавар цагт сиймхий лавсаа цас орох

тэмээ гэхэд ямаа гэх - шал өөр юм ярих

тэмээ туйлчихсан юм шиг - эмх замбараагүй, хөглөрсөн, новширсон

тэмээний шийр тэврэх - хөшүүн хойрго зан гаргах

бурантагтай тэмээ шиг - хэлсэн үгнээс гарч чадахгүй аялдан дагах

ямаанаас янзтай, тэмээнээс гэдгэр - этгээд гажууд, сонин хачин ааш авиртай хүн

тэмээ ботголох - хавар цагт сиймхий лавсаа цас орох~Тэнгэр онгойхгүй шинжтэй. Өдөржин л тэмээ ботголсон.

тэмээ гэхлээр/гэхэд ямаа гэх - шал өөр юм ярих~Тэмээ гэхээр ямаа гээд байх юм, яриа нийлэхгүй дэг ээ.

тэмээ туйлсан хөх үнс - хог шиг~Чи өөрөө ёстой тэмээ туйлсан хөх үнс. Чи тэр бэртэй минь байхдаа хэчнээн сайхан ажилтай, хэчнээн хөөрхөн ааш авиртай хүү байлаа (Б.Бааст, Гурван тийшээ).

тэмээ туйлсан юм шиг - эмх замбараагүй, хөглөрсөн, новширсон, эмхгүй~“…нөхөд нь юухан ийхнээ хэдийн жин тан болтол богцолж хайрцаглаж янзлаад хэрэггүй болсон тэмдэглэл, хуудас, дэвтэр, цаас, дэвтрийн хавтас бүрээсийг нь хуулж, салгаж хаяж, цуцалсан нь тэр нэг өргөөнд тэмээ туйлсан юм шиг болгожээ (Б.Бааст, Гэнэн хонгор нас).

тэмээ ямаа хоёр шиг - зөрөө их~Харин дээд хэмжээт цалин, доод хэмжээ хоёрын хооронд чинь тэмээ ямаа хоёр шиг ялгаа зааг гарчихаад байна.

тэмээг ямаа болгож ярих - дэгс ярих~Манай хүн чинь онгирохоороо сайн мэдэмхийрч ярина шүү дээ. Тэмээг ямаа болгож ч ярьж мэднэ гэж Давааг цаашлуулав.

тэмээн гөрөөс - (цээр.) хавтгай буюу зэрлэг тэмээ~Бидний хэний нь хойноос хөөхөв гэсэн шиг ботгонууд нэг нэгээрээ салан тэмээн гөрөөс адил тавчин давхисаар... (Б.Донид, Нутаг дээр гээгдсэн шагай).

тэмээний хөлд ямаа - гэнэтийн гай гамшиг таарах~Мань мэт далдагнаж байгаад сачийнд нь хүрэхгүй үрэгдэнэ биз. Тэмээний хөлд ямаа гэдэг шүү дээ.

тэмээний шийр тэврэх - хөшүүн хойрго зан гаргах~За ямаршуу хүн ирэв. Тэмээний шийр тэвэрсэн их зантай юм ирэв үү? (Ж.Пүрэв, Нэр хүнд).

тэмээнээс тэмдэгтэй - өөр, ондоо, илэрхий мэдэгдэх, танигдах, тов тодорхой, нүдэнд ил онцлог шинж~...тэр тэмээнээс тэмдэгтэй байшин будгаа өөрчлөөгүй л бол би юу гэж төөрдөг юм (Хайрын төлөөх сүүлчийн тэмцэл).

↑ бурантагтай тэмээ шиг

↑ тарган тэмээгээр түүхий хэмх зольж идэх

↑ ямаанаас янзтай, тэмээнээс гэдгэр

Хэвшмэл хэлц

Нохой хуцаач

Тэмээ алхаач

Нохой хуцахаараа хуцна

Тэмээ явахаараа явна

Нохой хуцдагаараа хуцаг

Тэмээ явдгаараа яваг

Сайн бэр:

Өрхөөр гийсэн нар мэт

Үүдээр орсон сар мэт

Өөрөө ургасан жимс мэт

Бал чихэр овоолсон мэт

Муу бэр:

Ад тотгор нэмэх

Эд мал барагдах

Унгас ноос хийсч

Тэмээ туйлсан мэт

Тамхи авсаар байгаад

Тэмээ авна

Төрөл төрсөндөө муу

Тэмээ хамуунд муу

Тэвнэ хулгайлавч хулгайч

Тэмээ хулгайлавч хулгайч

Тэвнэ хулгайлсаар

Тэмээ хулгайлна

Тэмээ боловч сөгдөхийг мэднэ

Тэнэг боловч хараахыг мэднэ

Тэмээ бяртай боловч

Таван хунз ачаад босдоггүй

Тэвнэ урт боловч

Тэрлэг оёж болдоггүй

Тэмээ говийн чимэг

Тэрэг хотын чимэг

Тэмээ гэдгэрээ мэддэггүй

Тэнэг муугаа мэддэггүй

Тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй

Хүн биеэ мэдэхгүй

Тэмээ гэхэд ямаа гэх

Тийм гэхэд ийм гэх

Тэмээ ирэхэд

Ямаа атаархана

Тэмээ их ч тэжээврийн мал

Туулай бага ч талын гөрөөс

Тэмээ муу боловч ботгондоо сайн

Хүн муу боловч үрдээ сайн

Тэмээ муухай боловч ботгондоо сайхан

Тэнэг можоохой боловч бүлдээ сайхан

Тэмээ муухай боловч ботгондоо сайн

Тэнэг хүн муйхар боловч ажилд сайн

Тэмээ нь муухай

Ботго нь хөөрхөн

Тэмээ нь тэмээнээс биш

Хоргол нь тэмээ биш

Тэмээ олоход тэрэг байдаггүй

Тэрэг олоход татлага байдаггүй

Тэмээ өндөр боловч ботгондоо сайн

Тэнэг мунхаг боловч шударгадаа сайн

Тэмээ өндөр боловч буйл бурантаг чагтагатай

Тэнгэр өндөр боловч зад чулуу чагтагатай

Тэмээ өндөр боловч будаанд сайн

Тэнэг мунхаг боловч шударга нь сайн

Тэмээ тогловол туйлсан шиг

Тэнэг хэлбэл омоглосон шиг

Тэмээ тогловол туйлсантай адил

Тэнэгтэй хэлэлцвэл хэрэлдсэнтэй адил

Тэмээ туйлаад тэнгэрт гарахгүй

Ямаа туйлаад янгиа эвдэхгүй

Тэмээ унасан хүн

Тэнгэрт ойрхон

Тэмээ унасан хүн

Тэнгэрт хүрдэггүй

Тэмээ үхэвч хужрынхаа зүг

Төвд үхэвч нутгийнхаа зүг

Тэмээ үхэхдээ нутгаа санана

Тэмээ хариулсан хүн

Буурныхаа занг андахгүй

Тэмээ хужирт дуртай

Тэнэг хэрэгт дуртай

Тэмээ хүрэхгүй өвсийг

Ямаа идэх гэж дурлана

Тэмээ хэдий туравч тэхээс бузгай

Тэмээ явахаараа явна

Нохой хуцахаараа хуцна

Тэмээ явсан замаар хонины мөр эрнэ

Тэмээ ямаа хоёр тэгш зүтгэхгүй

Тэрэг чарга хоёр тэгш эргэхгүй

Тэмээг модны навч идэхэд

Ямаа гайхдаг

Ямааг хадан дээр гарахад

Тэмээ гайхдаг

Тэн тэнгүй ачаа

Тэмээ малын зовлон

Тэнгүй ачаа

Тэмээ морины зовлон

Тэнхэрч байхад нь

Тэмээ өгч туслах

Тэнэг тэнэгийн тэнэг

Тэмээ ямааны яргачин

Тэнэг хүн тэг дундуур

Тэмээ ямаа усан дундуур

Тэнэг хүн

Тэмээ шаана

Тэрэг болж чиргүүлж

Тэмээ болж ачуулах

Хүн биеэ мэдэхгүй хүний гэмийг дурдана

Тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй алсын шилийг барлана

Хүн биеэ мэдэхгүй

Тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй

Хүн ёсонд баримтлагдана

Тэмээ ясандаа чухагдана

Хүн хэр хэрдээ

Тэмээ тэн тэндээ

Хүн хэрээрээ

Тэмээ тэнгээрээ

Хүү хэвнээ гэмийг мэдэхгүй хүний гэмийг дурдах

Тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй алсын шил харах

Ямаа богинодоо

Тэмээ өндөртөө

Ямаа туйлаад янгиа эвдэхгүй

Тэмээ туйлаад тэнгэрт гарахгүй

Ямаа ямбалж байж усгүй хоцрох

Тэмээ ихэрхэж байж жилээс хоцров гэх шиг

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй

Хүн гэнэнгээ мэдэхгүй

Тайлбар: хүн хэлэхээс нааш сэхээрдэггүй

Тэмээ туйлаад тэнгэрт гарахгүй

Ямаа туйлаад янгирцаг эвдэхгүй

Тайлбар: а.юм хэмжээндээ байсан нь дээр, хэмжээнээсээ хэтрэх хэрэггүй; б.яаж ч чадахгүй

Тэмээ тэнгээрээ

Хүн хэрээрээ

Тайлбар: хүн хэр хэмжээгээрээ байсан нь дээр

Тэмээ хариулсан хүн буурынхаа занг андахгүй

Тайлбар: ханилж нөхөрлөсөн хүн нэгнийхээ занг сайн мэднэ

Тэмээн чинээ зүйлийг тэнгэрийн чинээ болгох

Тайлбар: сүр бадруулах, юмыг давслан ярих

Тэмээний ачаанд туулай хүнддэхгүй

Тайлбар: их хэргийг бүтээхэд бага зүйлийг тоох хэрэггүй, их зүйлд бага зүйл дараа болохгүй

Цэцэн үг

Сүүлийн тэмээний ачаа хүнд

Тайлбар: а.хамгийн сүүлд оногдох юмны хувь хэмжээ их; б.юмны эцэс, төгсгөл, шувтарга нь даацтай, хүнд байдаг

Тэмээн дээр ямааны гарз

Тайлбар: давхар гарз гарах