хувилах нэрс

Хувилах нэрс гэж юу вэ?

Бодит ертөнцийн хүн амьтан, юмс үзэгдэл тэдгээрийн орших орон, цагийг шууд нэрлэж, нэрийн нөхцөл авах үндэс болдог үгсийг хувилах нэрс гэнэ.

Ангилал

хувилах нэрсийн нэг хэсэг нь нэрийн нөхцлөөр бүрэн хувилна, харин нөгөө хэсэг нь нэрийн нөхцлөөр дутмаг хувилдаг байна. энэ шинжээр нь:

1. Жинхэнэ нэр (төгс хувилдаг)
2. Орон цагийн нэр (дутмаг хувилдаг)

Жинхэнэ нэр

Жинхэнэ нэр нь бүрэлдэхүүн, хэлзүйн онцлог шинжээрээ өвөрмөц, хэлний тогтолцоонд үлэмж чухал үүрэг гүйцэтгэдэг үгс билээ.

Монгол хэлний жинхэнэ нэрийг судалсан эрдэмтэд, тэдний тодорхойлолт

Ш.Лувсанвандан

Монгол хэлний харьцааны бус нэрс буюу нэр үгсийг нөгөө нэрсийнхээ өмнө үндсээрээ тохиолдох эсэх дээр нь үндэслэж бодит нэр, хүртээл нэр гэж ангилжээ.

Ангилал

1. Бодит нэрс
2. Хүртээл нэрс

Бодит нэрс

Нөгөө нэрсийнхээ өмнө үндсээрээ үл тохиолдох харьцааны бус нэрсийг бодит нэр гэнэ.

Жишээ

нам, улс, боломж, байгууллага, эвсэл, сэтгэл, бодол, гэх мэт үгс багтах бөгөөд улс аж ахуй гэдэггүй, харин улсын аж ахуй гэнэ. Мөн нам гишүүн гэдэггүй, намын гишүүн гэдэг. Тиймээс бодит нэрс нь нөгөө нэрсийнхээ өмнө дан ганц харьяалахын тийн ялгалын нөхцөлтэй тохиолдоно.

Хүртээл нэрс

Нөгөө нэрсийнхээ өмнө үндэс хэлбэрээрээ, бас харъяалахын тийн ялгалын нөхцөлтэй хоёр янзын хэлбэрээр тохиолдох харьцааны бус нэрсийг хүртээл нэрс гэнэ.

Жишээ

төмөр, зэс, шавар, морьт гэх мэт үгс багтах бөгөөд төмөр хайрцаг, төмрийн хайрцаг, шавар хэрэм, шаврын хувин гэх мэт хоёр хэлбэрээр бичигдэнэ.

Г.Д.Санжеев

"Алтайн хэлнүүдийн үгсийг аймаглах тухай асуудалд" гэх бүтээлдээ монгол хэлний жинхэнэ нэрийг утгазүй, үгзүй, өгүүлбэрзүйн шинжээр нь хоёр ангилж үзсэн.

Ангилал

1. жинхэнэ нэр
2. Юмсын нэрс

Тодорхойлолт

Жинхэнэ нэр гэдэг нь үгийн сан, утгазүйн хувьд бусад юмыг бүтээх материал болж эс чадах юм ба юм мэтээр сэтгэгдэх үзэгдэл, явцыг заасан үгс юм. Харин юмын нэрс гэдэг нь үгийн сан утга зүйн хувьд бусад зүйлийг бүтээх бий болгох материал болж чадах юмыг нэрлэсэн, үгзүйн хувьд үндсээрээ, мөн Н-ээр төгссөн хэлбэрээр тохиолдох харьцангуй цөөн үүсмэл үгс байдаг.

Ойлголт

Дээрх эрдэмтдийн судалгаа, тодорхойлолт, ангиллаас үзэхэд Ш.Лувсанвандан 1968 онд хэвлүүлсэн бүтээлдээ монгол хэлний харьцааны бус нэрс буюу жинхэнэ нэрийг бодит ба хүртээл гэж ангилсан нь Г.Д. Санжеевийн 1952 онд хэвлүүлсэн бүтээлдээ жинхэнэ нэр ба юмсын нэр гэж ангилсантай чанарын хувьд адил юм. Учир нь хүртээл нэр, юмсын нэр гэж нэрлээд байгаа зүйл нь үгийн сан, утгазүйнхээ хувьд өөр утга санаа, шинэ ухагдахууныг бий болгож чадахуйц материаллаг зүйл, харин бодит нэрс, жинхэнэ нэрс гэж нэрлээд байгаа зүйл нь харьцаа буюу өөр зүйлийг бүтээж чадахгүй, ямар нэгэн нөхцөл авахгүйгээр арынхаа үгтэй холбогдож, харьцаанд орохгүй гэсэн ижил ойлголт юм. Ангиллынх нь нэр өөр боловч үндсэн санаа, ойлголт нь ижилхэн.