хүйтэн

Монголоор

Үгийн дуудлага

[xүйten]

Үндэсний бичиг

ᠬᠥ᠊᠊ᠢ᠊ᠳ᠋‍ᠠ‍᠊ᠨ

(хүйитэн)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I тэм.

1. Уур амьсгалын дулааны хэмжээ тэгээс дотогш хэм бүхий буюу халуун гэдгийн эсрэг утга
2. шилж. Хүний дотно биш, тааламжгүй байгаа мөртөө засдаглах байдал

II нэр.анагаах.

1. Бэлгийн замаар дамжих нэгэн зүйл халдварт өвчин

Нийлмэл үг

хүйтэн бүс - өмнөд, умард туйлын цагираг доторх газар

хүйтэн бороо - тэгээс дотогш хэмд орох бороо

хүйтэн буцах - дулаарах

хүйтэн гагнах - халуунгүйгээр, механик даралт хүчинд түшиглэн гагнах арга

хүйтэн мандал - агаар мандал, усан мандал, чулуун мандал гурвын, халуун хүйтний харилцан үйлчлэлийн хүрээнд багтах, дэлхийн тасалдалт бүс

хүйтэн өдөр - жихүүн, жиндүү өдөр

хүйтэн рашаан - хүйтэн устай рашаан

хүйтэн салхи - дулааны хэм нь тухайн орны агаарын хэмээс доогуур байгаа салхи

хүйтэн судлал ш.у. - хүйтэн мандлыг судлах шинжлэх ухаан

хүйтэн тэсвэрлэц - цаг хугацааны тодорхой давтамжтайгаар олон дахин хөлдөөж гэсгээхэд бат бэхээ алдахгүй байх чадвар

хүйтэн ус - тэгээс дотогш хэмийн ус

хүйтэн цанх - даарах буюу хоол зохиогүй үед амархан хөдөлдөг цанх өвчин

хүйтэн цай - хөрсөн цай

хүйтэн чулуулаг эрдэс. - тэг хэмээс бага температуртай уулын чулуулаг

хүйтэн шүүдэр зурхай. - сарны зурхайн ёсны хорин дөрвөн улирлын нэг, чийг унах цаг

хүйтний туйл - дэлхийн бөмбөрцгийн гадарга дээрх агаарын температур хамгийн бага байх газар нутаг

хүйтний эрч - хүйтний хэр хэмжээ

хүйтнийг бууруулах - а.хүйтний хэмжээг багасгах; б.цаг улирал дулаарахыг хүлээзнэх

бага хүйтэн зурхай. - сарны зурхайн ёсны жилийн хорин дөрвөн улирлын нэг, өвлийн туйл, ес эхлэхийн өмнөхөн үе

их хүйтэн зурхай. - сарны зурхайн ёсны хорин дөрвөн улирлын нэг, өвлийн туйл, идэр гурван ес

хүйтэн цуст амьтан - биеийн халуун нь тогтмол биш, орчин тойрноос шалтгаалан өөрчлөгдөж байдаг загас, мөлхөгч болон хоёр нутагтан амьтан

хүйтэн инээд - үл тоосон буюу басамжилсан инээд

хүйтнээр өчих - найрсаг бус хэлэх

хүйтэн мөртэй - хэрэг явдал хийж бүтээхдээ урагшгүй, бүтэмжгүй

хүйтэн санаа - хүнлэг бус муухай бодол

хүйтэн сэтгэл - өр өвдөх, хайрлахыг мэдэхгүй хатуу сэтгэл

хүйтнээр уулзах - тааламжгүй байдлаар уулзах

хүйтнээр хандах - ямар нэгэн учир явдалд тааламжгүй болж, найрсаг бус байдал гаргах

хүйтнээр харах - тааламжгүй харах

хүйтэн харц - үл тоомсорлосон, сэтгэлд таагүй сэтгэгдэл төрүүлсэн

хүйтэн царай - найрсаг бус царай

хүйтэн царайлах - тааламжгүй, эелдэг бус хандах

хүйтэн элэгтэй - өөриймсөг бус санаатай

өнгөний өвчин -

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

хүй|тэн I.тэм.. халуун ~ хорш. шилж. (найрсаг бус) *~ сэтгэлтэй, хүйтхэн

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠬᠥ᠊᠊ᠢ᠊ᠳ᠋‍ᠠ‍ᠪᠳ᠋ᠣ᠊᠊ᠷ
ᠬᠥ᠊᠊ᠢ᠊ᠳ᠋‍ᠠ‍ᠪᠳ᠋ᠣ᠊ᠷᠳ᠋‍ᠠ‍ᠬᠥᠣ
ᠬᠥ᠊᠊ᠢ᠊ᠳ᠋‍ᠠ‍‍ᠠ‍ᠳ᠋‍ᠠ‍ᠬᠥᠣ
ᠬᠥ᠊᠊ᠢ᠊ᠳ᠋‍ᠠ‍‍ᠠ‍ᠳ᠋‍ᠠ‍ᠬᠥᠭᠡ᠊ᠨ

/~втэр /~втэрдүү /~дүү /~дүүхэн

Хоршоо үг

• хүйтэн нойтон - халуун биш, чийгтэй
• хүйтэн сэрүүн - а.халуун дулаан биш; б.намар өвлийн цаг
• жихүүн хүйтэн - хүйтэн сэрүүн
• халуун хүйтэн - халуун болон хүйтэн
• заг хүйтэн - бэлгийн замын халварт өвчин
• шүүрэг хүйтэн - хүйтэн өвчин
• яр хүйтэн - бэлгийн замаар дамжих халдварт өвчин

Эсрэг үг

халуун

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

хүйтэн хошуутай мал - тэмээ, үхэр, ямаа

хүйтэн дотортой хүн - өрөвдөж хайрлахыг мэддэггүй хүн

хүйтэн дайн - янз бүрийн зэр зэвсгээр хийх дайн

хүйтэн зэвсэг - хутга мэс, жад сэлэм зэрэг галт биш зүйл

хүйтэн мэс - галт зэвсэг болон хутаг, сэлэм зэрэг зүйл

хүйтэн хөлс чийхрах - ихэд айх

хүйтэн гар оруулах - хулгай хийх

нүдэнд хүйтэн - харахад таатай бус, эвгүй сэтгэгдэл төрүүлэхүйц, аягүй байдал

хүйтний ам цаашилж, хөхүүрийн ам наашлах - өвөл эцэслэн хавар болж тэнгэр дулаарах, уур амьсгал дулаан болох~Хүйтний ам цаашилж, хөхүүрийн ам наашилж байгаа энэ л үед нялх төлийн дуу цангинаж эхэлдэг.

хүйтэн гар дүрэх/оруулах - хулгай хийх, бусдын эд хөрөнгөнд нууцаар халдах~Манай энд ч нэгдлийн мал хөрөнгөнд хүйтэн гар дүрэх явдал бий шүү (Ц.Ням-Осор, Юу гэнээ хөө). ~Тийм ч биш байх аа. Бид янз янзаар шалгасан юм. Харин мань хүү л хүйтэн гар оруулсан нь гарцаагүй билээ дээ гэж багш хэлэв (Ж.Пүрэв, Бээлий).

хүйтэн дотортой - өрөвдөж хайрлахыг мэддэггүй~Аягүй бол гал түлсэн хойно задраад уначих юм хийж, нүглийн нүдийг гурилаар хуурч мэдэх хүйтэн дотортой хүн шүү (П.Хорлоо, Багш).

хүйтэн мэс - галт зэвсэг болон хутаг, сэлэм зэрэг зүйл~Хүний хүүгийн хувь заяаг, хүйтэн мэсийн ир дэнсэлж, хүсээгүй байсан үхлийн цалам хүзүүнд нь ийнхүү буухын үед... (Д.Пүрэвдорж, Шүлгүүд).

хүйтэн хөлс чийхрах - ихэд айх~Миний дотор зарсхийн, үс арзайх шиг болж нуруугаар хүйтэн хөлс чийхарч билээ (Д.Маам, Тэмээний дууль). ~Азаар Билиг өвгөн дэргэд байсны авралд эгээтэй л сүнс нь зайлчихсангүй, сөрвийн боссон шар үсний сүвээр хүйтэн хөлс чийхрах ажээ (Зян Рун, Чонон сүлд). ~Хаагуур сум орчихдог бол гэхээс хуйх хөндүүрлэж, нурууны хүйтэн хөлс чийхарна (Ш.Цэнд-Ауюш, Адтай Мятав).

↑ нүдэнд хүйтэн

Хэвшмэл хэлц

Гэдсэнд гэмгүй бол

Хүйтэн ус уухаас айхгүй

Халуун мөрөөр нь мөшгөж

Хүйтэн мөрөөр нь хайх

Халуун наранд хаалт

Хүйтэн жаварт хөнжил болох

Халуун халуунд амрагийн халуун бэрх

Хүйтэн хүйтэнд дайсны хүйтэн бэрх

Хөтөлгөө хөтөлгөө тэмээ нь хөндийн замаар тойрч байна

Хүйтэн мөрт жанагууд хөнжлөө үүрээд цувж байна

Хөх манан татвал бороо орохын тэмдэг

Хүйтэн салхи салхилбал хяруу унахын тэмдэг

Хөх тэнгэр хөнжилтэй

Хүйтэн цэвдэг ширдэгтэй

Хуучин өвчингүй бол

Хүйтэн ус уухаас айхгүй

Хүйтэн боловч гэртэй сайхан

Хөгшин боловч ээжтэй сайхан

Хүйтэн өдөр өмссөн дээл дулаахан

Хүсэж байгаад учирсан янаг дотно

Хүйтэн салхи салхилбал

Хяруу унахын тэмдэг

Хүйтэн сэрүүн цагт

Хүний мөс танигддана

Хүйтэн үсэрч ирдэг

Дулаан гэтэж ирдэг

Хүйтэн халуун хоёр амьсгал дээрээ адилгүй

Хүн хүний зан авьяас дээрээ адилгүй

Хүйтэн хэдий хэцүүдвэл мөс төдий хөлдөнө

Хэрэг хэдий ихэдвэл хууль төдий хурцадна

Хүйтэн цай

Зайдан морь

Хүйхэр хүн

Хүйтэн нойтон мэдэхгүй

Хүний тусыг ачаар хариул

Хүйтэн шуургыг хүчээр хариул

Хүний юм хүчтэй

Хүйтэн цай хөөтэй

Хэвлийдээ өвчингүй бол

Хүйтэн ус уухаас айхгүй

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Хүйтэнд хөрч халуунд халах

Тайлбар: ядарч зүдэрч амьдрах

Хүйтний ам наашаа харж

Хөхүүрийн ам цаашаа харах

Тайлбар: цаг улирал сэрүүн болох

Хүйтэн хэдий чангарвал мөс төдий хөлддөг

Хэрэг хэдий ихэдвэл хууль төдий чангардаг

Тайлбар: хэрэг явдлын шалтаг, шалтгаан гарах үр дагаварт нөлөөлдөг