цус

Монголоор

Үгийн дуудлага

[ʦusă]

Үндэсний бичиг

, /~аас/ ᠴ᠊ᠢ᠊‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ, /~аар/ ᠴ᠊ᠢ᠊‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊ᠷ, /~тай/ ᠴ᠊ᠢ᠊‍ᠰ‍ᠣ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ, /~аа/ ᠴ᠊ᠢ᠊‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊ᠨ

(чису)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. биезүй. Хүн, амьтны биеийн судсаар гүйх тэжээл болон хүчилтөрөгчөөр хангах, улаан өнгө бүхий шингэн
2. шилж. Хараалын үг.

Нийлмэл үг

цус алдах - судас гэмтэх, огтлох, хагарах, тасрахад цус гоожих

цус асгарах - а.цус ихээр гоожих; б.шилж. дайн дажин болж, олон хүн шархтах, үхэж үрэгдэх

цус багадах анагаах. - цусны нэгж эзлэхүүнд байх эритроцитийн тоо буюу гемоглобин багасах

цус багатай анагаах. - хэвийн хэмжээнээс цус нь бага болсон

цус буух - а.эд эрхтний аль нэг хэсэгт судас тэлэгдэж, цусны урсгал нэмэгдэж хэмжээ нь ихсэх; б.мал эмнэл. морь малын хөл доголох нэг зүйл өвчин

цус гарах - цус гоожих

цус бүлэгнэх анагаах. - а.цус өтгөрөх; б.цусны сийвэнд уусмал орших фибриноген үл уусах фибрин болж хувирах

цус буух - морь малын хөлд цус хурснаас болж, доголох нэг зүйл өвчин

цус нөжрөх - а.цус бүлэгнэх; б.гэмтсэн хэсэгт хөх няц тогтох

цус нөхөх/цус төлжүүлэх анагаах. - а.цусны улаан цогц буюу улаан бөөмийг нэмэгүүлэх; б.өвчтөнд бусдын бусыг авч хийх

цус ойх - нүдний цагаан дотор цус хуралдах

цус орлох шингэн - цус орлуулж найруулсан, цусны үүсгэл агуулсан олон найрлагатай шингэн

цус өгөх - бусдад туслахаар цусаа өгөх

цус сэлбэх - цус багадах, цус алдахад хэрэглэх цус төлжүүлэх, хордлого тайлах зорилготой засал эмчилгээ

цус тогтох - цус хурах

цус харвах - бие махбодийн дотор судас гэмтсэнээс цус алдрах

цус хурах - цус нэг хэсэг газар бөөгнөрөн нөжрөх, хүрэнтэх

цус цутгах - нядалсан малын цусыг гурил, сонгино зэрэгтэй хольж, гэдэс ходоодонд нь хийж чанаж болгохоор бэлтгэх

цусаа урсгах - дайн тулаанд амь үрэгдэх, шархтах

цусаар баах - өвчний улмаас ялгадастай нь хамт цус гарах

цусаар бөөлжих - амаар нь их цус огшуулан гарах

цусаар ханиалгах - ханиахад цус гарах

цусаар шээх - шээстэй нь хамт цус гарах

цусан барилдлага - ураг удмын ойрын сүлбээ

цусан бичиг - цусаараа бичсэн бичиг

цусан гавьяа хуучир. - дайн байлдаанд цусаа урсгаж байж байгуулсан гавьяа зүтгэл

цусан зээрд - адууны зүсэм маш улаан зээрдийг

цусан өшөө - элгэн садан болон дотно хүнийг нь хорлосон, алсан этгээдэд санах хорсол занал

цусан суулга/цусан чацга - бактериар халдварладаг гэдэсний халдварт өвчин

цусан төрөл - эхийн талын төрөл

цусан улаан - ув улаан

цусан хатгалга - уушгины хүнд хатгаа өвчин

цусан чацга - цустай гүйлгэдэг гэдэсний халдварт өвчин

цусан эвэр - хавар бугын төрлийн гөрөөсний, хуучин эвэр нь унаж, шинээр бүрэлдэн ургаж буй ясжаагүй зөөлөн эвэр

цусны бүлэг анагаах. - хүн, амьтны цусны нийцэх чанараар ангилах бүлэг

цусны даралт анагаах. - судасны дотуур урсах цус, судасны хананд даралт үүсгэх

цусны сийвэн анагаах. - цусыг бүлэгнүүлэлгүй, эсээс нь салгахад үлдэх шингэн хэсэг

цусны судал - цус гүйх гуурслаг эрхтэн

цусны шар ус - цусны цайван

цусны шимүүр хорхой - цус сорогч хорхой

цусны эргэлт - зүрхний агшилтын хүчээр бие махбодод эргэлдэх цусны хөдөлгөөн

цэвэр цусны - үүлдэр холилдоогүй, хольцгүй

цэвэр цусны азарга/цэвэр цусны хуц - үүлдэр холилдоогүй азарга, хуц

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

цус нэр. ~ багадах, цусны, цусанд

Хоршоо үг

• цус нөж - бүлэгнэж өтгөрсөн болон шингэн цус
• цус шүүс - шингэн цус болон шүүс

Товчилсон үг

ОУЦСН Олон Улсын Цус Сэлбэлтийн Нийгэмлэг

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

цус гаргах - ан амьтан агнах

мах цусны холбоотой - ураг төрлийн холбоотой

нас бага, цус шингэн - бага балчир, үзэж сонссон зүйл цөөн

оготны хамраас цус гаргаж үзээгүй - ан хийж үзээгүй

цусаар уйлсан ч - яасан ч, хэрхэвч

цусыг хормойлуулах - алах

цус гаргах - ан амьтан агнах~Жалбуу, Аянга хоёрын чонын хамраас цус гаргах лөөлөө болов оо (Б.Бааст, Гэрийн, хээрийн хоёр хар амт).

цус нөжтэй нь хутгах - их л зодох~Дараа нь хоёулаа Цамбынд хонины мах хүргэж өгөөд буцаж явтал хиазтай шар хамбан дээлтэй өөрсдийнх нь үеийн нэг жаалыг нөгөө Жаргал гайхал цус нөжтэй нь хутган зодож байхад нь барьж аваад элбэж булуу болтол нь зодож орхив (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

цус урсах - юмыг маш их үнээр олж авах~Ах дүүгийн гараа барилцсан ширүүн тэмцэлд олон аавын хүүгийн ариун цус урсаж, алтан амь алдагдсаны нэг нь Тамирын голд алиа Петр гэж нэртэй явсан бөгөөд хожим улаан армийн нэгэн ангийн комиссар байсан эгэл нэгэн орос билээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

цус урсгах - юмыг маш их үнээр олж авах, цуцалтгүй тэмцэх~Тэд гудамжинд цус урсгахыг үл хичээхдээ зэр зэвсгээ газар тавьсан бөгөөд нэг согтуу дээр гурвуул ноцолдох боловч нэмэр алга (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн). ~Ер нь та нар олон аавын хүү цус урсгаж баймааж байгуулсан улс төрийг минь худалдаж орхиод гэмгүй хүн шиг гэлбэлзэж байна гэнээ гэж Даржаа бүдүүн боргил дуугаар гэнэт хашхирав (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

цусаар уйлсан ч - яасан ч, хэрхэвч~Эцгээ цусаар уйлсан ч уучилж чадахгүй юм (Д.Гармаа, Цагаан булаг).

цусан судал мэт - хатуу чанд баттай~Цэргийн цаазыг цусан судал мэт сахих.

цусан хурим тавих - эрүүдэж хуульдахыг үл таашаасан ёгт хэллэг~Хурал цуглаан, хурим найр хийвэл хэнээс ч түрүүнд хүрдэг Шагдар нэгэн жилийн онц цуглаанд хүрч очоод хошуу бүрээс ирсэн ноён Дагд майханд морилон саатаж хэрэгтэнг гуядаж хэрэг шийтгэж байгааг үзээд их дуугаар

цусгүй алах - (хар яриа) хүнийг оргүй гүтгэж, хэрэгт унагах, хүнийг айхавтар чадах, дөнгөх~Ах минь, гүтгэлэг гэдэг чинь хүнгүй газар цусгүй ална гэсэн үг юм (З.Баттулга, Төвшинтөгс). ~Энэ бузар эмийг итгэж байж л энэ дээ. Намайг ч мөн цусгүй аллаа (Д.Намдаг, Ээдрээ).

цусыг уулгах - бусдаар хүнийг хорлуулах~Чи наад Намхайн цусыг уулгалаа шүү. ...Би түүнийг хорложээ. Би хүн биш! Миний түүнд дурдсан таван зурвас ялын материалыг надад ч буцааж авчирч өг (Залуухүү, Хадан цуурай).

↑ мах цусанд төрөх

↑ нас бага, цус шингэн

↑ оготны хамраас цус гаргаж үзээгүй

↑ хар цусан хатаж, хайрхан бие алдрах

↑хатгаад хар цус гарахгүй болох

Хэвшмэл хэлц

Нас чинь бага

Цус чинь шингэн

Цус шингэн

Яс нимгэн