чимэх үг

Тодорхойлолт

Өгүүлбэр ба өгүүлбэрийн аль нэг гишүүний ерийн утгыг төрөл бүрийн баймж утгаар нэмэн дэлгэрүүлэх үүрэгтэй туслах үгсийг чимэх үг гэнэ.Өгүүлэгч этгээдийн хандлагыг илэрхийлдэг. Чимэх үгийг судлаачид сул үг, үл хувилах үгийн ай, хэлний чимэг, чимэг үг, үгэлбэрийн нөхцөл, тодочлох үг, хийсвэр үг гэх нэрлэж болно. Өгүүлбэр ба өгүүлбэрийн аль нэг гишүүний ерийн утгыг төрөл бүрийн баймж утгаар нэмэн дэлгэрүүлэх үүрэгтэй. П.Бямбасан "Чимэх үгс нь байраар тодорхойлогдох ерөнхий шинжээрээ адил боловч, чухам ямар үэгдэлд харьцаагаараа ялгаатай байна.

Ц.Өнөрбаян "Чимэх үгсийг өгүүлбэрт тохиолдох байраар нь угтан чимэх үг, даган чимэх үг гэж ангилаад угтан чимэх үгээ үүргээр нь гишүүний угтан чимэх үг, өгүүлбэрийг угтан чимэх үг гэж ангилна. Чимэх үгс нь үгийн сангийн бие даасан утгагүй, хэлзүйн нөхцөлөөр хувилахгүй өгүүлбэрт бие даасан гишүүний үүрэг гүйцэтгэхгүй зэрэг шинжээрээ холбох үгстэй адил боловч өгүүлэгч этгээдийн хандлагыг илэрхийлдэг байдлаараа өвөрмөц онцлогтой.

Ангилал

1. Тэмдэг нэрийн өмнө угтан орж эрчимжүүлэн чимэх үг- маш, тун, нэн, улам, үлэмж, үнэхээр, ёстой
2. Үйл үгийн өмнө угтан орж, үйл байдлын утгыг дүрслэн чимэх үг- хага, бут, бяц, хэвх, нэв, мар, шур, пид, пад
3. Батлах өнгө аясаар чимэх үг- угаасаа, лав, магад, үнэндээ, яг, ёстой, гарцаагүй

1. маш, нэн, таг, пис, час, тас
2. хага, хуга, бут, цоо, цөм, бяц, дэлбэ
3. сэр, пад, пол, жир, пир
4. шүү, дээ, бэ, уу, биз, үл, эс, бүү
5. лав, магад, ялангуяа, сүр, мэдээж, үнэхээр гэх мэт туслах үгийг чимэх үг гэнэ.

Ангилал

Хэлний талаас цөөн ерөнхий утгын хэв маягт бүлэглэж болно.Үүнд:

1. эрчимжүүлэн чимэх үг
2. дүрслэн чимэх үг
3. батлан чимэх үг
4. барагцаалан чимэх үг
5. асуун чимэх үг
6. үгүйсгэн чимэх үг
7. онцлон чимэх үг
8. хориглон чимэх үг

Өгүүлбэрт тохиолдож буй байраар нь

1. Даган чимэх үг
2. Угтан чимэх үг

Угтан чимэх үгс: Угтан чимэх үгсийг үүргээр нь гишүүдийн угтан чимэх, өгүүлбэрийн угтан чимэх гэж ангилна.

1 .Гишүүнийг угтах үгс: Өгүүлбэрийн аль нэг гишүүний өмнө орж тухайн гишүүнээр илрэх утгыг нэмэн дэлгэрүүлэх үүрэгтэй маш, нэн, тун, хага, хуга, цоо, огло, под, пир, час, бүү, битгий, зөвхөн, бараг зэрэг энд хамаарна.

2 .Өгүүлбэрийн угтах үгс: Өгүүлбэрийн өмнө орж тухайн өгүүлэгчээр илрэх утгыг нэмэн дэлгэрүүлэх үүрэгтэй ер нь, ялангуяа, заавал, чухамдаа, ядахдаа, эрх биш, гагцхүү, магад, мэдээж, харамсалтай нь зэрэг үгс орно.

Даган чимэх үгс: Өгүүлбэр ба өгүүлбэрүүдийн гишүүний дараа орж төрөл бүрийн баймж утга илтгэх үгсийг үүргээр нь гишүүнийг даган чимэх, өгүүлбэрийг даган чимэх гэж 2 ангилна.

1 .Гишүүнийг даган чимэх үгс: өгүүлбэрийн аль нэг гишүүний дараа орж утгыг нэмэн дэлгэрүүлэх үүрэгтэй. ч, л, биш г.м үгс энд хамаарна.

2 .Өгүүлбэрийг даган чимэх үгс: Өгүүлбэрийн эцэст орж тухайн өгүүлбэрээр илрэх утгыг нэмэн дэлгэрүүлэх үүрэгтэй илүү, даа, биз, юу, ёстой, мөн, уу, бэ, юм, хэрэгтэй, зайлшгүй, төлөвтэй г.м үгс энд хамаарна.