шүд

Монголоор

Үгийн дуудлага

[ʃьdĕ]

Үндэсний бичиг

ᠰ᠊ᠢ᠊ᠳ᠋ᠣ

(сидү)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. биезүй. Хүн, амьтны амны дотор талд байх олон хазуур яс
2. шилж. Гучин хоёр тооны ёгт нэр, хоёр төрсөн ч гэнэ;

II нэр.бичиг.

1. Монгол бичгийн зурлага

Нийлмэл үг

шүд авахуулах - өвчтэй шүдээ сугалуулах

шүд бөглөх - цоорч өвчилсөн шүдийг эмчилж ломбо тавих

шүд гарах - а.шүд ургах; б.юманд шүд мэт зүйл бий болох

шүд зуурах - өвчний учир ам ангайхгүй болох

шүд зуух - а.шүдээ хооронд нь чанга нийлүүлэх; б.шилж. зовлон тохиолдоход хатуужил тэсвэртэй байх; в.шилж. бусдад өш хонзон санах, занах

шүд ломбодох - цоорч өвчилсөн шүдийг эмчилж бөглөх

шүд орох - шүдний ором гарах

шүд сугалах - өвчтэй шүдийг авах

шүд унах - шүд угаараа сугаран ойчих, шүдгүй болох

шүд ургах - а.шүд гарч ирэх, шүдтэй болох; б.шилж. өсөж торних

шүд хага таших - нэн хүйтэн зүйл ууснаас болж, шүд янгинах мэт болох

шүд хийх - хиймэл шүд суулгах

шүд хорхойтох - шүд юүрэх өвчин

шүд хөдлөх - шүд буйлнаасаа суларч холхих, ганхах

шүд хүрэх - шүдний ором гарах

шүд цухуйх - нас бага хүүхэд мал, амьтанд шүд бий болох, шүдтэй болох

шүдийг нь үзэх - морь малын уруулыг сөхөж, шүдийг нь хараад, насыг нь тогтоох

шүдийг нь татах - уруулыг нь сөхөж, шүдийг нь үзэх

шүдний зайлуур хуучир. - а.шүд зүлгэх зэвсэг, сойз; б.шүд ариутган зайлах бодос

шүдний оо - шүд угаах, ариутгах тусгай бодос

шүдний орой - шүдний буйлнаас ил гарсан хэсэг

шүдний паалан - фосфорхүчлийн болон нүүрсхүчлийн калци, флор зэргээс бүрдэх, шүдний гадуурх хатуу нимгэн, өнгөлөг нэхдэс

шүдний сойз - шүд цэвэрлэх хэрэгсэл

шүдний уг/шүдний сурвалж - шүдний ховд хонхорт шигдэж байх шөвгөр үзүүр

шүдний уурхай/шүдний ховд - шүд шигдэж байдаг, буйлны хонхор

шүдний хаг/шүдний хөгц - шүдний гадаргууг бүрхсэн ногоон, шаравтар өнгөтэй зүйл

шүдний чигчлүүр - шүдний завсар орсон зүйлийг ухаж гаргах хэрэгсэл, чигчлүүр

шүдний эд/шүдний тугалмай - яснаас хатуу бүтэцтэй, шүдний гол бүрэлдэхүүн хэсэг

шүдний эмч анагаах. - шүдний өвчнийг анагаах, шүд авах, хийх үүрэг бүхий, нарийн мэргэшлийн эмч

шүдээ хавирах - шүдээ харшуулан дуугаргах

шүдээ чигчийлэх - шүдэн завсраар орсон зүйлийг чигчлүүрээр авах

шүдээ яралзуулах - жигд цагаан шүдээ ил гаргах

шүдээ ярзайлгах - уруулаа сөхөж шүдээ ил гаргах

араа шүд - хүн, амьтны соёоноос хойш байрлах шүд

доод шүд - доод эрүүнд ургасан шүд

дун цагаан шүд - нэн цагаан шүд

сүүн шүд - нялх хүүхдэд ургах шүд, дараа нь энэхүү шүд унаж, байнгын шүд ургадаг

үүдэн шүд - эрүүний гол дунд ургасан шүд

хиймэл шүд анагаах. - шүд орлуулах хиймэл эрхтэн, нийлэг эд, яс, металл зэргээр хийдэг

хуучин ясан шүд - арван дөрвөн настай тэмээ

шинэ ясан шүд - арван хоёр настай тэмээ

ясан шүд - арван гурван настай тэмээ

шүд гаргах - а.юманд шүд хэлбэртэй зүйл бий болгох; б.юманд шүд шиг хэлбэртэй хатгамал оёх

самны шүд - самны шүд мэт хэлбэртэй зүйл

хөрөөний шүд - хөрөөний шүд хэлбэртэй ир

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

шүд нэр. ~ний эмч, шүдний, шү­дэнд, шүднээс

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠰ᠊ᠢ᠊ᠳ᠋ᠣ᠊᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠰ᠊ᠢ᠊ᠳ᠋ᠣ᠊᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠰ᠊ᠢ᠊ᠳ᠋ᠣ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠰ᠊ᠢ᠊ᠳ᠋ᠣ᠊᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠰ᠊ᠢ᠊ᠳ᠋ᠣ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠰ᠊ᠢ᠊ᠳ᠋ᠣ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠰ᠊ᠢ᠊ᠳ᠋ᠣ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠰ᠊ᠢ᠊ᠳ᠋ᠣ ᠪᠡ᠊ᠨ

/~ийн /~д /~ийг /~ээс /~ээр /~тэй /~рүү /~ээ

Хоршоо үг

• шүд ам - хүн, амьтны уруулын завсар хөндий болон хазуур олон яс
• ацаг шүд - монгол бичгийн өргөс зурлага

Этгээд үг

ЗАСГИЙН ШҮД н. хиймэл шүд

• Таны шүд их сайхан харагдаж байна шүү. –Үгүй дээ, засгийн шүд байгаа юм.
• Аль эмнэлэг засгийн шүд сайн хийж байгаа бол.

ШҮДЭНЗ

• '
• '

ДҮШИНЗ н. аө.шүдэнз(авиаг тонгоруулсан)

• Чамд дүшинзбайна уу? –Байна, май.
• Энэ дүшинз сайн асахгүй юм.

ЗУРУУЛ н. шүдэнз

• Зуруул байна уу, гал асаах гэсэн юм. –Энэ байна.
• Бид аяндаа зуруулгүй явчихжээ.

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

ам шүдээ өгөх - андгайлах, тангараглах

шүд ам билүүдэх/шүд амаа билүүлэх - а.дайн тулалдаанд бэлтгэх; б.хэрэлдэх гэж өө сэв эрэх

шүд унасан хойно, ааруул таарах - өнгөрсөн хойно нь тус хүргэх

шүдгүй нохой булуу хураах - чадахгүй, мэдэхгүй байж юм цуглуулах

шүд ам билүүдэх - занах, хорсох~Бэдэрвээс усны хархид гэдрэг харан хэвтэж бухуйд Сүлдүсний Сорхон шар зөв дайрч үзэж

шүд зуух - тэсэх, тэвчих~Би тэр мууг заавал хутгална гэж Сугараа шүд зуун занав (Мартагдашгүй зун). ~Төмөр, эр зааж, эрүү шүүлтийг шүд зуун давж, үг дуугараагүй боловч адуу хөөсөн хэрэг нь даанч ил болохоор ширлэгдэж жил шахам болоод хоёр хоногийн өмнө оргожээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). ~Хөлс нь урсаж хатсаар цамцны ар нуруу цоохортон дарайжээ. Гэвч тэр утаан дор тааламжтай унтаж байгаа хэдэн амьтдыг хараад шүд зуун ажилласаар байлаа (Зян Рун, Чонон сүлд). ~...тавь эргэм настай Жамъян гэгч гүнээ санаа алдаж “Ээ хөөрхий эхээс бид гурван хүү төрсөн юм сан” гэж нүднээсээ ганц боловч нулимс гаргахгүйг хичээн шүд зуув (Д.Намдаг, Үрэгдсэнийг хүлээгч).

шүд унасан хойно, ааруул тараах - аливаа тусыг цагт нь биш өнгөрсөн хойно нь хүргэх~Тэр хүнд бэрх үед чи сэтэрхий тэвнээр ч болтугай тусалсан бол би хэмжээлшгүй их баярлах байсан. Одоо энэ байдал бол шүд унасан хойно ааруул тараана гэдэг шүү л санагдаж байна даа хэмээн дурамжхан үгүүлэв.

шүд ургах - өсөж торних, том болох~“Та нар хэний хүүхдүүд вэ?” гэж нэг хар хүн зандран асуув. Чимидийнх гэсэн чинь “Аа, улаан Чимидийн зулбагасууд уу? Овоо шүд ургаж яваа хоёр байна” гэв (С.Эрдэнэ, Дөрвийн бодол).

шүд үзүүлэх - хуурах~Шүд үзүүлээд намайгаа дөнгөчихнө гэж бодсон бол санасны чинь гарц шүү.

шүд хавирах - а.занах, хорсох~Өмнө нь Г... хэдийгээр зүрх нь хавиргаа нэвт түгшин, нүүр нь минчийн араатны авираар шүд хавиран, зангидсан гараа агаарт эргэлдүүлэн байх боловч хүн дүрсээ арайхан алдаагүй шиг (Д.Намдаг, Г., М хоёр). б.тэвчин тэсвэрлэх, хатамжлах

шүд хага таших - маш хүйтэн шингэн юм ууснаас шүд хагарах мэт янгинах~Хүйтэн ус шүд хага ташуулан магнай шанаа руу нь тэвнээр цоргих мэт жиндүүлсэнд чинжүү зажилсан мэт бачимдан шүдээ дулаацтал хачин этгээд ярвайв (С.Дашдооров, Говийн өндөр).

шүд хурц - идэхийг л мэдэх~Үхэх хүний нүд хурц. Үгүйрэх хүний шүд хурц. Үүлэн чөлөөний нар хурц.

шүдний завсраар гаргахгүй - ам чангатай, өчүүхэн ч үг гаргахгүй~Итгэлтэй хүн шүү. Хэлсэн захисан зүйлийг чинь шүднийхээ завсраар гаргахгүй гэдэгт итгээрэй.

шүдтэй тулам - идэхээс өөр үйлдэлгүй гэж хүнийг ад үзэн муушаасан хэллэг~Үүнд ер нь юу л байв гэж дээ гэж эр эм хоёр бодох болоод харин энэ шүдтэй тулам бушуухан л цаашаа харж амараасай гэж залбирдаг болжээ (М.Гаадамба, Өвийн хайрцаг).

шүдэнд орсон мах - ад үзэгдэх этгээд~Хаа холоос үрийн заяа дуудуулан байж, хүний нялх охиныг үрчилж авчихаад хайр халамжаар өсгөх нь бүү хэл шүдэнд орсон мах мэтээр хандаж байгаа нь тоогүйеэ.

шүдээ хүртэл зэвсэглэх - өвч зэвсэглэх~Саддам Хусейн хуучин ЗХУ-ын найдвартай түнш нь 10 гаруй жил байж, тэдний зэвсгээр шүдээ хүртэл зэвсэглэж амжсан юм.

↑ ам шүдээ өгөх

Хэвшмэл хэлц

Ам нь амтыг нь мэдээгүй

Шүд нь шүлтийг нь мэдээгүй

Нүд анимхай

Шүд зуумхай

Соёо ургаж яваа би байтугай

Шүд зэрэгцэж байгаа барс ч даахгүй

Шөлтэй маханд

Шүд ам олдох

Шөнө манжилж

Шүд ухах

Шүд байхад ид

Нүд байхад үз

Шүд бүтэндээ

Шүлэг залуудаа

Шүд ургавал амандаа

Шившлэг бодвол цээжиндээ