Хуланннн

Жинхэнэ нэрийн онцлог

Жинхэнэ нэр хэлзүйн хувьд нөгөө жинхэнэ нэрийнхээ өмнө орж үндсээрээ захирагдан тодотгол гишүүн болно. Жишээ нь: усан онгоц, морин тэрэг

Жинхэнэ нэрийн шинж 1. Жинхэнэ нэр-ийг ухагдахууны багтаамжаар нь ерийн нэр, оноосон нэр гэж ангилна. 2. Жинхэнэ Нэр-ийг нэрлэн тэмдэглэж байгаа юмтай нь харьцах үгийн сангийн утгаар нь бодит нэр, хийсвэр нэр гэж ангилдаг. 3. Монгол хэлний жинхэнэ нэр нь тоо, тийн ялгал, хамаатуулах гэсэн хэлзүйн 3 айтай. 4. Монгол Хэлний жинхэнэ нэрийг энэтхэг европын зарим хэлтэй харьцуулахад хүйсийн ай байхгүй. 5.Орчин цагийн монгол хэлний жинхэнэ нэр нь тодотгогч болон өгүүлэхүүнтэйгээ тоо, хүйсээр зохицохгүй.

Жинхэнэ нэрийг ухагдахууны багтаамжаар нь ангилах нь: Ерийн нэр гэж юу вэ? Бодит ертөнций хүн амьтан юмс үзэгдлийг аймаг, төрөл зүйлээр нь ерөнхийлж нэрлэсэн харьцангуй өргөн ухагдахуунтай жинхэнэ нэрийг ерийн нэр (common noun) гэнэ. Ухагдахууны багтаамжаараа шаталсан шинжтэй байж болно. Жишээ нь: амьтан-араатан-арслан ургамал-мод-улиас

Оноосон нэр гэж юу вэ? Нэг төрлийн хүн, амьтан, юмс үзэгдлийн дотроос аль нэгийг нь онцлон ялгахын тулд тусгайлан өгсөн нэрийг оноосон нэр (proper noun) гэнэ. Оноосон нэрийг тусгайлан судалдаг ухааныг “Оноосон нэрзүй” буюу ономастика гэдэг.

Жинхэнэ нэрийн хэлц үг

а.Хавсрал нэр + Нэр үг:

  улаан гол-амь
  хагархай хэнгэрэг-чалчаа
  битүү лонх-үг алддаггүй

б.Харьяалахын тийн ялгалын нөхцөлт нэр үг + Нэр үг

  өдрийн од-ховор юм
  нохойн наадам-хялбархан
  газрын бэтэг- намхан хүн
  хонины морь-номхон, томоотой

в.Нэр үг + Нэр үг

  яс арьс-нэн туранхай
  хонь чоно-өшөөтөн

г.Тооны нэр + Нэр үг

  жаран цөнхрөг-умдаасаг хүн
  далан хэл-олон үг

д.Үйлт нэр + Нэр үг

  ургаа хад-хөшүүн хойрго хүн
  улдсан бух-ядарч цөхөрсөн хүн

Жинхэнэ нэр өгүүлбэрийн бүтцэд нэрлэгдэх

Жинхэнэ нэр нь өгүүлбэрийн бүтцэд ихэвчлэн үйлийн эзэн /өгүүлэгдэхүүн/, үйлэнд өртөх юм /тусагдахуун/-ыг нэрлэдэг.

Жишээ нь: Батаа ном авав. 
Батаа-өгүүлэгдэхүүн
ном-тусагдахуун

Жинхэнэ нэрийн гол шинжүүд

Орчин цагийн монгол хэлний жинхэнэ нэрд эр, эмийг ялгах хүйсийн котегорь байхгүй, амьтны хүйс ийг ялган үзүүлдэг.

• Жинхэнэ нэр нь бодис юм, шинж чанар, байгаль, нийгмийн үзэгдэл, үйл байдал зэрэг орчлон дээрцорын ганц байх зүйлээс эхлээд хэсэг бүлэг зүйл, тоо томшгүй олон зүйлийг нийтэд нь нэрлэн заасан байхаас гадна, бодит тодорхой, ерөнхий хийсвэр янз бүрийн ухагдахуун илэрхийлсэн байна.

• Нэг аймаг үгсийг нөгөө аймаг үгсээс ялгахад тухайн аймаг үгсийн хэлзүйн онцлог шинж чухал ялгаа болдог. жинхэнэ нэрийн онцлог шинж нь бусад аймгийн үгсээс ялгарах хэлзүйн онцлогтой.

Жинхэнэ нэрийн ганц ба олон тоо

Ганц тоо ๐ Монгол хэлэнд ямар нэгэн тийн ялгалын нөхцөлийн өмнө тохиолдож байгаа жинхэнэ нэр, жинхэнэ нэрийн үүргээр хэрэглэгдэж байгаа үгс тодорхойгүй ганц тоо нд байна. Жишээлбэл: "Өглөө нар гарснаас хойш эмч нохойд бариулах шахсаар малын хотонд орж ирж гэнэ" гэсэн өгүүлбэрт нар, эмч гэсэн хоёр үг нэрлэхийн тийн ялгалд тодорхойгүй ганц тоонд нохойд, малын хотонд гэсэн гурван үг өгөх орших, харьяалахын тийн ялгалд тодорхойгүй ганц тоонд байна.

Олон тоо ๐ Голдуу хүний ажил мэргэжлийн холбогдолтой цөөн нэр үгэнд нар нөхцөл залгаж жинхэнэ нэрийн олон тооны нөхцөл үүснэ. Жишээ нь: багш-багш нар, эмч-эмч нар, дарга-дарга нар, ах-ах нар, дүү-дүү нар гэх мэт.

๐ Харилцааны хэрэгцээнд хэрэглэгдэж байгаа нэр үг, багц зүү, толгой дэвтэр, боодол ёотон, хэсэг адуу, олон хүн, таван тэмээ, зуун гучин хонь гэх мэт олон болохы нь заасан тодотгол үгтэй буюу, тодорхой олон тоонд байвал жинхэнэ нэр үгэнд нь олон тоо заах нөхцөл хэрэглэдэггүй.