хад

Хадан гэртээ харих

Монголоор

Үгийн дуудлага

[xadă]

Үндэсний бичиг

ᠬᠠᠣ᠊᠊ᠨ
ᠬᠠᠳ᠋᠊ᠨ

(хада) ~ чулуу (хад) ~ жимс

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I нэр.

1. Уул нуруунд байх асар том ургаа чулуу

II урга.

1. Бутанд ургах, исгэлэн амттай, хар хүрэн жимс.

===Ойролцоо үг=== хад

Нийлмэл үг

хадан агуй - хадан доторх хөндий зай

хадан хавцгай - эгц өндөр элгэн хад, хадан хясаа бүхий газар

хадан хошуу - уулын шувтрах хадан үзүүр

хадны давс - далай тэнгисийн ус ширгэснээс дэлхийн цардсанд давхарга болж тогтсон давс

хадны дууриан - уул хаданд мөргөж эргэж сонсогдох цуурай

хадны зураг - агуйн хана, хад, чулуунд зосоор зурсан, хонхойлгон сийлсэн хуучин чулуун зэвсгийн доод үеэс дундад зуун хүртэлх үед хамаарах эртний дүрс зураг

хадны мангаа - хүүхдийг хууран айлгаж хэлэх үг

хадны хаг - хаданд наалдаж ургасан өнгөр мэт зүйл

хадны хайлмал - нэгэн зүйл бодос, барагшин

' - хөнгөн хийсвэр, хүний хэлсэн хийснээр даган дуурайх

хадны болжмор амьт. - чандрын өнгө хятруу бялзуухайгаас баахан өөр, уул хадны ан завсарт үүрээ засдаг болжмор

хадны гүрвэл амьт. - хадан хайрга газар орших нэгэн зүйл гүрвэл

хадны харагчин амьт. - толгой бие нь ногоовторхон, хөмсөг их, ихэд жиргэдэг нэгэн зүйл бялзуухай

хадан өвс урга. - хаданд ургадаг нэгэн зүйл өвс

хадан хайлс урга. - цайвар хүрэн холтостой, хөрөөн шүдэт навчтай, цэцэг нь навч гарахаас өмнө дэлгэрдэг, зууван хавтгай жимстэй, тураг мод

хадны саримсаг урга. - иш нь бөөрөнхий махлаг, боровтор хүрэн хальстай, навч нь махлаг хөхөвтөр ногоон өнгөтэй, улаан, цагаан цэцэгтэй, хайрслаг иш нь хортой эмийн найрлаганд ордог, олон наст өвслөг ургамал

хадны хүж урга. - уул хаданд ургах хөрөөний ир мэт хөвөөтэй, уртлаг навчтай, хатан үнэртэй ургамал

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

хад нэр. ~ны мангаа (айлгаж хэлэх үг), хадны, хаданд, хаднаас

Хоршоо үг

• асга/асга хад - уул нурууны чулуурхаг газраас булгарч нурсан хэсэг
• хад чулуу - чулуурхаг хад цохио
• хад бартаа - зорчих замд тохиолдох хад чулуун саад
• хад цохио - том том хадан чулуутай газар
• уул хад - уул болон чулуун гарш

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

хадны цуурай - шиг

хадан гэр ойртох/хадан гэрт гарах - нас өндөр болох, үхэх цаг ойртох

хадан гэртээ очих/хадан гэртээ харих - нас барах, үхэх

хад мөргөх - хэрэг явдал мухардах, аргагүйдэх

өндгөөр хад цохих - бүтэхгүй, биелэгдэхгүй юм мөрөөдөх, хийхийг санаархах

хад мөргөсөн ишгэн толгой - хэрээ мэдэхгүй аашилж байгаад хохирсон этгээд~Их л том юм ярьж явдаг юм билээ. Хүмүүс түүнийг хад мөргөсөн ишгэн толгой гэлцдэг гэсэн.

хад мөргөх - хэрэг явдал мухардах, аргагүйдэх~Хэрвээ танайх үгүй сэн бол дорд дүү чинь хад мөргөж үхэхээс өөр арга алга даа гэж цаг ямагт бялдуучилна (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн).

хад хайрцаг - хатуу, чанга~Надад итгэж болно оо. Дүү нь хад хайрцаг гэсэн үг.

хадан гэр ойртох/хадан гэрт гарах - нас өндөр болж үхэх цаг ойртох~Тэнгэр надад үрийн хутаг эс заяасан тул намайг хадан гэрт гарахад энэ муу нохой юуны өмнө миний хошуу засгийн хэргэм залгамжлах гэж гүйх юм байна шүү (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

хадан гэртээ очих/харих - нас барах, үхэх~Жав гуай өнгөрсөн хаврын цагаан хагднаар хадан гэртээ харина гэж бодож байсан боловч бүтсэнгүй (С.Эрдэнэ, Өвгөн шувуу). ~...ээж чинь чадах ядахаараа зүтгэлээ одоо нэгэнт хадан гэртээ очих цаг ирсэн болохоор миний охин л ээжийнхээ тэр бодлыг биелүүлэх болно доо (Ч.Алагаа, Хилэн хар морьт).

хадны завсар хавчуулагдсан халиуны зулзага шиг - хэцүү өрөвдмөөр, өнчин, өрөөсөн~Солонго хариу юу ч дуугарсангүй. Гэвч нулимс бүрхсэн түүний нүд “хадны завсар хавчуулагдсан халиуны зулзага хөөрхий” гэж дуулж байлаа (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

хадны мангаа - мангас, үлгэрийн муу талын баатар~Намайг бага байхад эмээ ээж маань сахилгагүйтээд байвал хадны мангаа чамайг ирээд аваад явчихна шүү гэж айлгадагсан.

хадны цуурай [шиг] - хөнгөн хийсвэр, хүний хэлсэн хийснээр даган дуурайх~Даш гүн нүдээ анивчин махлаг хүзүүнийхээ хөлсийг арчиж, –Захирагч гуайн хэлдэг түмэн зөв гэсэнд нөгөөдүүл нь хадны цуурай шиг зөв, зөв гэлцэв (Ц.Уламбаяр, Зовлон жаргал).

хаданд хавчуулагдсан сонгино/төмс шиг - хэцүү, зовлонтой~Нэгэн талаас улаан армийн хүчтэй довтолгооны буцлан хөөсөрсөн их үер, нөгөө талаас хагд өвсөнд орсон түймэр шиг оволзон гарсан Сибирийн партизанд шахагдаж хаданд хавчигдсан төмс шиг болсон Павлов нөхдийн хамт Монгол руу оргон иржээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

хаданд яваа үнэгийг хараад, хар хурган малгайгаа тайлж хаях [гэх шиг] - өрөөлийн юмыг хараад өөрийнхийг голж, өөрийн юм ч үгүй, өрөөлийн юм ч үгүй болох~Шинээр ирсэн дууны багшийг дагаж гүйгээд эхнэрээ мартсан бололтой. Хаданд яваа үнэгийг хараад, хар хурган малгайгаа тайлж хаяв гэдэг шиг юм болох шив.

↑ өндгөөр хад цохих

Хэвшмэл хэлц

Бут бүр бурхан

Хад бүр хаан

Ус нь татарвал

Хад нь бултайна

Уул өндөр боловч оройгоороо замтай

Хад өндөр боловч хяраараа замтай

Уул хэдий өндөр боловч оройгоороо замтай

Хад хэдий өндөр боловч хяраараа замтай

Үнэг яарахад

Хад яарахгүй

Хаврын тэнгэр хааштай яйштай

Хад хясаа аниртай цуурайтай

Хад байгаад хагарсанд орохоор

Хумх байгаад хийссэн дээр

Хад боловч хагардаг

Хаан боловч хальдаг

Хад боловч хагардаг

Хатуу боловч цуурдаг

Хад гэж гарах

Хамаг гэж харах

Хад гэж хальтрах

Хадам гэж хэгжүүрхэх

Хад ихт уул сүртэй

Хамгаалал ихт улс сүртэй

Хад сайтай үнэг баатар

Хадам сайтай хүргэн баатар

Хад сайтын үнэг бардам

Хадам сайтын хүргэн бардам

Нохой сайтын хот бардам

Ноён сайтын албат бардам

Хад хадандаа дөт ч уулздаггүй

Хүн хүнээсээ хол ч учирдаг

Хад чулуу хагарвал хадахын аргагүй

Хайран бие өтөлбөл залуурахын аргагүй

Хад чулууг хөдөлгөдөг нь үер ус хоёр

Хайр дурлалыг булаадаг нь янаг дурлал хоёр

Хайрт хоёр хагацсан хойно эвцэхэд бэрх

Хад чулуу хоёр хагарсан хойно эвлэхэд бэрх

Хамуутай хүн

Хад хараад инээнэ

Харанхуй шөнө замаа хичээ

Хад чулуунд хөлөө хичээ

Харанхуй шөнө замаа

Хад чулуунд гутлаа

Хас болж хагарахаас биш

Хад болж үлдэхгүй

Эрэг болоод эмтэрснээс

Элс болоод хийссэн нь дээр

Хад болоод хагарснаас

Хайр болоод таларсан нь дээр

Эрэг шиг эмтрэхээр

Хад шиг хагарвал дээр

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Хад мөргөсөн ишгэн толгой

Тайлбар: хэрээ мэдэхгүй аашилж байгаад хохирсон этгээд

Хад сайтын үнэг бардам

Хадам сайтын хүргэн бардам

Тайлбар: бусдын хүчинд дулдуйдан ихэрхэх

Хаданд яваа үнэгийг хараад

Хар хурган малгайгаа тайлж хаях (гэх шиг)

Тайлбар: өрөөлийн юмыг хараад өөрийнхийг голж, өөрийн юм ч үгүй, өрөөлийн юм ч үгүй болох