мөр

Монголоор

Үгийн дуудлага

[mцr]

Үндэсний бичиг

ᠮᠣ᠊᠊ᠢ᠊᠊ᠷ
ᠮᠣ᠊᠊ᠢ᠊᠊ᠷᠣ
ᠮᠣ᠊᠊ᠢ᠊᠊ᠷ᠊ᠢ

(мөр) хөлний ~ (мөрү) дал ~ (мөри) сүхний ~

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I нэр.

1. Хүн, амьтан, машин тэрэг зэргийн газарт үлдэх ул, тавхай, дугуйны ором
2. Зам
3. Хэрэг явдлын ор тэмдэг, баримт

II нэр.

1. биезүй. Хүн, амьтны дал бугалга орчмын уулзвар; гар их биетэй буюу бугалга, далны ястай нийлсэн үе
2. Хувцас өмсөхөд хүний мөрөнд таарах хэсэг

III нэр.

1. Нумны бариулын хоёр хажуу.

IV нэр.

1. Лонх савны хүзүү болон их бие хоёрын уулзвар дахь ташуу буусан хэсэг

V нэр.

1. Хутга, сүх зэрэг ирт юмны ирийн эсрэг тал

Нийлмэл үг

морь малын мөр - морь малын туурайн ором

нулимсны мөр - нулимс урссан ор

хүний мөр - а.хүний улны ором; б.хүний хувь заяа

иржгэр мөр - иржгэр ором

мөрөө гаргах - а.ул мөрөө үлдээх; б.цагаан сарын шинийн нэгний өглөө өмнө үзэж тогтоосон сайн зүг рүүгээ явж, жилийн ажил үйлсийн бүтэмжээ даатгах уламжлалт зан үйл

мөр мөшгөх - а.явсан замыг даган мөшгөх; б.хэрэг явдлыг шалган нягтлах

мөрөө алдах - а.явсан замаа олохгүй болох; б.хуулах, унших, бичих зэрэгт эгнээ орхин алгасах; в.шилж. гэмт хэрэг хийх, архи уух зэргээр амьдралаа үрэх

мөрөөрөө явах - а.урьдын явсан замаараа явах; б.шилж. бусдад гэм халгүй амьдрах

мөр буруулах - замаа өөрчлөх, явж байснаасаа өөр замаар явах

мөрийн хавилга - дөт зам

зам мөрөө хөөх - тус тусын ажил төрлөө эрхлэн явах

гэмт хэргийн мөр - хэрэг гарсан газраас гарах баримт баталгаа

эд мөрийн баримт - хэргийн газарт үлдээсэн ул мөр

мөрийн хөтөлбөр - хийж гүйцэтгэх ажил хэргийн төлөвлөгөө

ул мөрөө баллах - үйлдсэн хэргийнхээ гэрч баримтыг устгах

ул мөрөө үлдээх - а.гишгэсэн ором үлдээх; б.гэмт хэрэгтэн баримт сэлт үлдээх; в.шилж. хийсэн бүтээсэн зүйлтэй байх

дөрвөн мөр - нэг бадаг шүлэг

шүлгийн мөр - шүлгийн нэг эгнээнд бичсэн зүйл

хоёр мөрөөр жагсах - хоёр эгнээ жагсах

номын мөр хөөх - а.номд эрдэмд шамдан суралцах; б.эрдмийн ажил хийх

буяны мөр - буян хийх, хүн, амьтанд ач тус хүргэх нь

хутаг мөр - бурхан болох буяны мөр

мөрөөрөө суух - төвөг бололгүй суух

мөр чацуу - а.өндөр намаараа тэнцүү; б.шилж. бүх талаараа адил

мөр зэрэгцэх - а.хамт, цуг байх; б.бие биеэсээ хоцрохгүй, зэрэгцэн ажиллах

мөрийг нь алгадах - а.мөр рүү нь цохих; б.шилж. дотночлон саймшрах

дээлний мөр - дээл өмсөхөд хүний мөрөн дээр таарах хэсэг

мөрний тэмдэг - цэрэг, цагдаагийн хүмүүс хувцасныхаа мөрөн дээр зүүж, зэрэг дэвээ илтгэдэг тусгай тэмдэг, мөрдөс

шилний мөр - шилний хүзүү болон их бие хоёрын уулзвар дахь ташуу хэсэг

сүхний мөр - сүхний ирийн эсрэг буюу ар тал

сэлэмний мөр - сэлэмний ирийн нөгөө этгээд

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

мөр нэр. ~ мөшгих (ор тэмдэг) хэргийн ~өөр орох (зураас) догол ~ (эгнээ) шүлгийн ~ II.(биеийн хэсэг) дал ~ хорш., мөрний, мөрөнд, мөрнөөс, мөрөөр, о.тоо мөрүүд

Хоршоо үг

• зам мөр - а.явах одох газар; б.шилж. амьдралын үйл явц, дагаж мөрдөх зүйл
• ул мөр - а.хүн, амьтан болон бусад зүйлийн явсан ор; б.шилж. ямар нэгэн хэрэг явдлын дараа үлдээсэн баримт; в.шилж. хүний туулж өнгөрүүлсэн амьдрал
• мөр сүүдэр - явсан газарт үлдээх тэмдэг баримт
• мөр шад - нэг эгнээнд бичсэн зүйл болон шад
• дал мөр - хүний мөрийн ар хэсэг
• ир мөр - ир болон ирний ар тал

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

хойчийн мөр - ирээдүйн зам, амьдрал

гол мөр - гол утга санаа

үхэхийн мөр - үхэх нь үнэн

мөр хөөх - нэг л зүйлд бие сэтгэлээ зориулан ажиллаж хөдөлмөрлөх, нэг юмыг дагнан эрхлэх

мөрнөөс юм аваад хаячих шиг болох - дарамттай байсан зүйлээс салж сэтгэл хөнгөрөх, санаа сэтгэл тайвшран амрах

мөр бүтэн - өмсөх зүүхээр дутахгүй

мөр нүцгэн - ядуу хоосон, өмсөх хувцасгүй

мөрөнд углах юмгүй - өмсөх хувцасгүй, ядуу хоосон

мөр бүтэн - өмсөх зүүх юмтай, өмсөх зүүхээр дутахгүй~Энэ хүүг мөр бүтэн явуулаад байж би дөнгөх нь байна шүү (Ж.Пүрэв, Ундрах инженер). ~Ээж нь муу охиноо өнгө үзэмж сайтай болохоор нь хүний зэрэгтэй, мөр бүтэн яваг! гэж бодож л Түмэнцогтой суулгасан юм (Хилэн хар морьт).

мөр гарах - сураг танагтай болох~Ирэх намар нь Баатар бэйлийн сүргээс тавь гаруй шилдэг адуу хөөжээ. Ингэж явахдаа эхнэр хүүхдээ тааралдсан бүхнээс сурагласан боловч олох нь байтугай мөр ч гаргаж чадсангүй (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

мөр гаргах - цагаан сарын шинийн нэгэнд буюу алсын аянд мордохын урьд сайн зүгтээ гарах~Мордохын өмнө таньдаг зурхайч ламынд очиж өдөр үзүүлээд мөр гаргах зүгээ хэлүүлж аваад тэр ёсоор нь мордож билээ (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

мөр зэрэгцэх - нэг үйл явдалд хамт цуг, адил тэгш оролцох, байлцах~Эд манай энэ өдрийн гэгээн жаргал, хөгжил цэцэглэлтийн төлөө зөвлөлт оросын улаан цэрэгтэй мөр зэрэгцэн байлдаж явсан (Ж.Дамдин, Үймээний жил). ~Арван хэдэн ооно хоёр талд байгаа аюул заналыг дэнсэлж үзээд арай амь гарах найдлагатай гэж бодсон юм шиг чонын байгаа зүг эргээд бүслэлтийн шугам руу чавхдав. ... Тэд тав гурваараа мөр зэрэгцэн хурц эврээ мухуйлгаад чонон сүргийн зүг дайран орлоо (Зян Рун, Чонон сүлд). ~Олон аавын хүүхдүүдтэй мөр зэрэгцэж явах шиг сайхан юм хаа байхав (Т.Бум-Эрдэнэ, Лойдор).

мөр нимгэн, бяр шингэн - өчүүхэн, жижигхэн, бядуу дорой~Би тэр үед чинь мөр нимгэн, бяр шингэн юмны наад цаадахыг ч мэддэггүй нялх амьтан байлаа шүү дээ гэж өвгөн хуучлав.

мөр нүцгэн - ядуу хоосон, өмсөх хувцасгүй~Мөр нүцгэн намайг нааш гэх амьтан алга.

мөр улайлгах - нэвтэрхий ноорхой хувцастай явах~Баян айлын малыг хариулж жилийн дөрвөн улирал, өдөр шөнийн алинд ч борви бохисхийлгүй хирээр өлөн зөлмөн хоолтой мөр улайлган явдаг байлаа (Б.Дариймаа, Хос мөнгөн бугуйвч).

мөр үзэхээ болих - ойр зуурын юм харахгүй харалган болох~Сонин уншчихдаг байсан өвгөн нь нүдний даралт гээчээс болоод өнгөрсөн намраас мөр үзэхээ больчихсон аж (Б.Ганбат, Үүрэг).

мөр харах - бие засах~Ууж идэж нилээн сууснаа мөр харахаар гадагш гарлаа.

мөрийг [нь] алгадах/мөр рүү нь алгадах - дотночлон саймшрах~Дал мөр рүү нь ганцхан алгадаад хүүхний сэтгэлийг өөртөө эргүүлэх нь бий (С.Бадраа, Нисгэгч). ~За Та боль л доо гэж Балдангийн мөрийг алгадаад

мөрөнд углах юмгүй - өмсөх хувцасгүй, ядуу хоосон~Мөрөндөө углах юмгүй надад хуучин нойтон хувцаснаасаа илүүчилбэл би их баярлах болно.

мөрөө баллах - бузар муу явдлаа нуун дарагдуулах, хаацайлах~Малын хулгайчид мөрөө баллах цаг гаргаж өгч тун болохгүй, бушуухан хөдлөе.

мөрөө бөхлөх - арай гэж өмсөх хувцастай болох~Хавь төсөрт модчин гэвэл хамар Лодон болохдоо мөрөө зүдүү бөглөж, чүү чамай амьдарч байжээ (Батмөнх, Хамар Лондон).

мөрөө буруулах - замаа өөрчлөх, явж байснаасаа өөр замаар явах~Би мөрөө буруулах хэрэгтэй (Б.Чойндон, Галбын говьд).

мөрөө харах - холын бодлогогүйгээр нүдний өмнөх жаахан ашгийг л үзэх~Чи зөвхөн хар амиа бодож мөрөө хараад явсан бол хэн байхсан билээ? Энэ амьдралд улам сайхан хүмүүс чамтай тааралдсан (С.Эрдэнэ, Нутгийн салхи юу шивнэв).

мөрөөрөө явах/өнгөрөх - хувиа сахиж, бусдад гэм халгүй явах~Ааш эзэн ч үгүй, ер нь хойшдоо зүгээр мөрөөрөө явчихдаг хүн болохоор тангараглая (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн).

↑ ариун цагаан мөр

↑ буух эзэн буцах мөртэй

↑ дал мөр алгадах

↑ дал мөр цохих

↑ сүүн мөртэй

↑ толгой мөрөн дээр байх

↑ усан мөртэй амьтан

↑ ул мөрөө үлдээх

↑ үнэний мөр олох

↑ шингэн мөр үзэх

↑ хойд мөр

↑ хүзүү толгой мөрөн дээр байх

↑ цусан мөртэй

Хэвшмэл хэлц

Гэдэс хоосон

Мөр нүцгэн

Мөр бүтнээс

Нэр бүтэн

Мөр бүтэн

Гэдэс цатгалан

Мөр дээр нь гишгэвэл

Хөл дээр нь яр

Мөр мөртөө

Мөндөл дошиндоо

Мөр мөрөө дарна

Мөөр хигээсээ дарна

Мөр нимгэн

Бяр шингэн

Тэрэгний зургаан мөөр

Мөр мөрөө дарна

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Цаасан дээр нэртэй

Цасан дээр мөртэй

Тайлбар: хийсэн бүтээсэн зүйлтэй

Мөрийг нь хөөж

Мөчийг нь тоолох

Тайлбар: хэрэгтэнг баривчлах

Мөр дээр нь гишгэвэл хөл дээр нь яр

Тайлбар: муу хүний нөлөө их

Мөрөөр ирсэн ус

Мөнгөөр ирсэн эд

Тайлбар: үнэ хөлстэй буюу ажлын үр дүнд болсон зүйл

Мөрөндөө тохирсон хувцас өмсөх

Мориндоо тохирсон эмээл тохох

Тайлбар: хэмжээнд нь юм уу өнгө үзэмжид нь таарсан зүйл хэрэглэх

Мөр зэрэгцэж

Өвдөг нийлэлцэх

Тайлбар: а.хамт цуг байх; б.хоцрохгүй, зэрэгцэн ажиллах

Малгай зүүгээд зохихгүй магнай нь гурвалжин

Магнаг өмсөөд зохихгүй мөр нь гурвалжин

Тайлбар: бие галбир муухай хүн

Мөр бүтэн

Гэдэс цатгалан

Тайлбар: хангалуун амьдрах

Мөр бүтнээс нэр бүтэн

Тайлбар: элбэг дэлбэг байснаас нэр төртэй байсан нь дээр

Мөр нимгэн

Бяр шингэн

Тайлбар: хөрөнгө чинээ, чадал тэнхээ муутай