нар

Монголоор

Үгийн дуудлага

[narʌ]

Үндэсний бичиг

ᠨᠠ᠊ᠷ᠊ᠨ
ᠨᠠ᠊ᠷ

(наран) ~ саран (нар) бид ~

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I нэр.

1. Дэлхий ба бусад гаригуу­дын тойрон эргэх огторгуйн гэрэлт од

II.

Нийлмэл үг

нарны аймаг - нар түүнийг тойрон эргэх том, бага гариг, тэдгээрийн дагуул, сүүлт од, солирын биетээс бүрдсэн тог­толцоо

нарны дуран - нарыг ажигладаг од зүйн багаж

нарны зай - нарны цацрагийг шууд цахилгаан энергид хувиргадаг хагас дамжуулагч фото цахил­гаан үүсгүүр

нар битүү - нар гарахаас өмнөх үе

нарны халх - шүхэр

нар буруу - зүүн, цагийн зүүний эсрэг

нар зөв - баруун, цагийн зүүний дагуу

хур нар - зун, намрын үд дундын хурц нар

хурц нар - төөнөсөн аагим халуун нар

нар барих - нар хиртэх

нар буцах - өвөл, зуны туйл болох

нар гарах - а.нар дээш мандах; б.шилж. баяртай явдал тохиолдох

нар жаргах - нар шингэх

нар орох - нар баруунаас бууж үдэш болох

нар голлох - үд дунд болох

нар ханын элэг өнгөрөөх - үд өнгөрөх

нар дайрах - юмны дээгүүр нарны гэрэл тус өнгөрөх

нар таших - нар хэлбийх

нар хирлэх - нар хиртэх

нар хиртэх - нарны явах замд сар ташаалан ойртож халхлагдах

нар хошлох - нарны хажууд солонго мэт цацрал бий болох

нар хүрээлэх - агаар мандал дахь мөсөн талстуудад нарны гэрэл хугарч ойсноос нарны эргэн тойронд тойрог үүсэх

нар хүүшлэх - нар халхлан сүүдэр буух

нар шингэх - орой болох

наранд гаргах - нар тусах газар юм тавих

наранд ээх - нар тусах газар тавих

нар булаалдах - хуримын ёслолын монгол наадам, худ ургийн талаас гал бүрд дөрвөн морьтон оролцож талцан наадна

наранд мөргөх - хүүхнийг төрсөн аавын гэрээс гаргаж, шинэ гэрт оруулахын өмнө гэрийн хаяанд хүү, бэр хоёрыг мандах нарны зүг харуулан зэрэгцүүлэн суулгаж, шаант чөмөгний бүдүүн талыг хүүд, нарийн талыг хүүхэнд атгуулан “шар наранд мөргөмүй, шаант чөмөг атгамуй” гэж хэлүүлэн нарны зүг гурван удаа мөргүүлэх хуримын зан үйл

наран мандал - хурдан морины уралдаанд гуравт давхисан морь

наран засал - нарны туяаг ашиглан өвчин, эмгэгийг эмчлэн эдгэрүүлэх арга

наран угаал - наранд шарж эмчлэх эмчилгээ

наран ногоо урга. - хээр ургадаг, цагаан үндэстэй, улаан иштэй, ногоон навчтай, хар үртэй, үрийг боловсруулж иднэ, морин шүд

гоёмсог наран ногоо урга. - дулаан уур амьсгалтай газар, элсэрхэг хөрсөнд ургадаг нэг наст өвс, гоёмсог морин шүд

наран тэмээ амьт. - Африк, Ази тивийн зарим газар орших нэг бөхтэй тэмээ, үс ноос бага боловч сүү сайтай, говь цөл газар аян жин тээхэд хэрэглэнэ

наран удвал цэцэг урга. - усанд ургадаг, дэгдүүр навчтай, зангууны цэцгээс томоохон цэцэгтэй, шар цагаан хоёр зүйл бий; нар зүг хандаж цэцэглэнэ, нар шин­гэхэд навчны дор нуугдана

наран хайнаг амьт. - монгол бух дагасан сарла­гийн үнээнээс гарсан төл; усан хайнаг

наран цэцэг урга. - том шар цэцэг бүхий өндөр ургадаг, үрийг нь авч тос боловсруулна

нар нар хийх - нижгэнэн дууга­рах

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

нар I.нэр. ~ны аймаг, нарны, нарыг, наранд, нарнаас, нараар

Хоршоо үг

• нар сар - огторгуйн эрхэс
• нар салхи - гэрэлт од болон агаарын хийн урсгал
• нар хур - нар, хур бороо бүхий
• нар нир - нижгэнэсэн дуу авиа

Товчилсон үг

НХ Нар Хиртэлт

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

нар нь гарах - хүссэн нь биелж баярлах

нартай уралдан босох - эрт босох

нар салхины бараа хараагүй - а.гэрээс гарч үзээгүй; б.олон хоног хоригдох; в.ажил төрөл хийдэггүй, бие оторлож сурсан

нар эрт, нас залуу - юм бүхэн эхэлж байгаа нь

шар нар, бор хоног - өдөр хоног

нар сар гэрэлтэх - уранхай ноорхой дээвэртэй гэр, сууц

нар сар шиг - эрс тэс өөр

нартаас халих - нас барах

нар барих - азтай байх, азын тэнгэр ивээх~Нар барих хувьтай өдөр байдаг л юм байна.

нар баруунаас [хойноос] гарах - а.огт байж болшгүй зүйл~Хүрэлсүх шударга гэвэл нар баруунаас гарах байлгүй. б.санаандгүй сайн учир тохиолдох

нар [нь] гарах - хүсэн хүлээсэн баярт үйл явдал болох~Арай гэж нэг өдөр Ерөөлт ирэхэд Болормаагийн нар гарч, уйтгарлахыг түр зуур мартана (Д.Түдэв, Уулын үер). ~Хойд даваан дээгүүр улаан туг хийсэн үзэгдэхэд хүлээстэй хүмүүсийн нар гарч, ардын цэргийн урай гэж хашхирахад авлигач харгисуудын сүнс зайлан, ард түмний сүлд хөгжинө (Д.Нацагдорж, Үзэгдээгүй юм).

нар дээр байхад, ногооны сөлтэй байхад - нас залуу байх~Нар дээр, ногооны сөлтэй байхад юундаа намайг гэрлүүлнэ гэж яарна вэ?

нар нь унаж, зам нь хаагдах - уруудаж доройтох, өмөг түшгээ алдаж цог сүлд нь буурах~Чөлөөлөгдсөний дараа тэдний нар нь унаж, зам нь хаагдсан тул нэрээ сольж зүсээ буруулаад манай энд ирж нуун далдалсан байна (Баяндалай, Нэгэн удаагийн зөрөлдөөн).

нар ханын элэг өнгөрөх - үд хэлбийх~Төмөр энэ жил нар ханын элэг өнгөртөл байв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нар ханын толгой шүүрэх - үд хэлбийх~Есөн цагийн үе болох

нар салхины бараа хараагүй - гэрээс гарахгүй~“Хувьсгалын ажил” гэсээр өчнөөн хоног барааг нь хараагүй гэртээ орж ирэхэд... нь дуустал нар салхины бараа харуулалгүй хорьдог нь заншил юм чинь гэжээ (Ц.Түмэнбаяр, Шувуун саарал).

нар сар гэрэлтэх/харагдах - гэр эвдэрч хуучрах, гэрийн дээвэр сиймийх, онго цонго, унхиа цунхиа болох~Самбуу гуай, Гэрэл, Гэрэлийн ээжий бүгдээрээ л манайд оч гэнэ. Гэтэл манайх гэдэг нар сар гэрэлтсэн бор гэртэй айл байдаг (С.Дашдооров. Говийн өндөр).

нар сар хоёр шиг - эрс ондоо, тэс өөр гэсэн утга~Одоо Осор, Чулуун хоёрыг зэрэгцүүлж бодоход нар сар хоёр шиг, өдөр шөнө хоёр шиг байна (С.Удвал, Одгэрэл).

нар сар шиг - гоё сайхан, үлэмжийн сайхан~Хорвоогийн хүний жаргалтай нь нар сар шиг байхад, зовлонтой нь од шиг олон байдаг юм (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нар харах - амьд явах~Нар харах өдрийн тоо цөөрсөөр... бие минь улам доройтож байгаа нь илт байлаа.

нар элээх - өдөр өнгөрөөх~Нар элээх бүр намба сууж, бодол удааширна.

наран хүмүүс - япончууд, япон хүмүүс~Наран хүмүүс өөрсдөө туслах гэж байгаа бус туслуулах гэж байгаа мэт эелдэг загнаж их сайн хэмээн нахилзаж бөхөлзсөөр угтжээ (Д.Төрбат, Адын совин).

наранд гарах - шоронгоос суллагдаж гарах~Дүвчин наранд гарахад ахиад хоёр жил дутуу байна даа.

нарны голтойд - эртхэн, нарны эртэд~Ачаа бараагаа аваачаад арын тэвшин дээр хаячих, нарны голтойд наагаад буучихъя (С.Дашдооров, Айлын хүүхэн Алигэрмаа).

нарт орчлонгийн ус уух цаг - амьдрах хугацаа, амьдралын үе~Нарт орчлонгийн ус уух цаг ингээд дуусч байна гэж ч бодоогүй л дээ.

нартаас халих - нас барах~Намайг шаналгадаг нэгэн зүйл төгсгөл болж би нартаас халих болно. Намайг явчихлаа гэж та нар араас минь бүү уйл.

↑ намрын оготор шар нар

↑ насны наран хэлбийх

↑ баярын нар нь гарах

↑ бор овоохойд нар гийгүүлэх

↑ мананы нар манартал шарах

↑ өөд нар харах

↑ үдийн нарны сүүдэр шиг

↑ ханын толгойн нараар босох

↑ шар нар, бор хоног

↑ шар нар, бор хоногийг өнгөрүүлэх

↑ хаанаас нар гарсан бэ

↑ хоёр нарны хооронд

Хэвшмэл хэлц

Гэдэс цадвал хишиг өдөр

Нар гарвал сайн өдөр

Намар болоход навч шар

Нар гарахад тал шар

Нар баруун хойноос гарч

Настан залуу болох гэх шиг

Нар баруун хойноос

Навтсанд боодолтой гарах

Нар бороо тэнцсэн газар навч цэцэг дэлгэрдэг

Най болон нэгдсэн газар найр хүр өрнөдөг

Нар будангирвал шөнө дунд бороошино

Сар будангирвал үдийн хойно бороошино

Нар гарвал дулаан болно

Нас ахивал хэрсүү болно

Нар гарвал сайн өдөр

Гэдэс цадвал хишиг өдөр

Нар гарч байгаад бороо орно

Наадаж байгаад хэрэлдэнэ

Нар гарч байгаад бороо орно

Наадам хийж байгаад хэрэлдэнэ

Нар дагавал даарахгүй

Мал дагавал өлсөхгүй

Нар дагавал даарахгүй

Ноён дагавал өлсөхгүй

Нар илчтэй

Нагац хүндтэй

Нар мандсан боловч

Сүмийн хувраг босоогүй

Нэр ашгаа бодовч

Унших жаргал нь ханаагүй

Нар мэт тунгалаг

Сар мэт саруул

Нар мэт ургаж

Навч мэт дэлгэрэх

Нар намайг хүлээхгүй

Цаг чамайг хүлээхгүй

Нар нар наашаа

Нарийн сүүдэр цаашаа

Нар орох өөдөө харсан тоонотой

Хүн орох урагшаа харсан үүдтэй

Нар сар хоёр шиг хосолж

Навч цэцэг шиг нөхөрлөх

Нар сар цэцгийг намрын сар эвдэнэ

Нарийн билиг ухааныг найдангуй мунхаг эвдэнэ

Нар сар ээлжилнэ

Нас жил өнгөрнө

Нар үгүйд

Сар ч гэрэлтүүлдэг

Нар улайж жаргавал тэнгэр зохирдог

Манан татаж эхэлвэл үер болдог

Нар унавал сар залгаж авна

Нас ахивал хүүхэд залгаж авна

Нар хүрээлбэл салхи гарна

Сар хүрээлбэл цас орно

Нар хүрээлбэл зудардаг

Сар хүрээлбэл хүйтэрдэг

Нар хүрээлбэл надад сайн

Сар хүрээлбэл сайдад сайн

Нар хүрээлбэл үнэгэн харанхуйд бороотой

Сар хүрээлбэл үдийн голд салхитай

Нар хүрээлбэл цас ордог

Сар хүрээлбэл хүйтэн жаварладаг

Нар шимийн тус

Сар шөнийн тус

Нар шингэвэл харанхуй болдог

Наадам ихэдвэл намаржин болдог

Нар шингэвэл шөнө болдог

Намар өнгөрвөл өвөл болдог

Нар эрт байна

Нас залуу байна

Нар эртийн өдөр сайхан

Нас залуугийн бие сайхан

Нар эрт

Нас урт

Нас хөгширдөг

Нар жаргадаг

Нас чинь залуу

Нар чинь эрт

Сар гарсан шөнө байвал

Нар гарах өдөр байна

Сар хүрээлбэл цас бороо орно

Нар хүрээлбэл салхи шуурга дэгдэнэ

Хадан уул өндөр боловч

Нар сар халхлахгүй

Хар хор аймшигтай боловч

Үнэн үйлийг мэхлэхгүй

Цаг чамайг хүлээхгүй

Нар намайг хүлээхгүй

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Нар гарвал дулаан болно

Нас ахивал хэрсүү болно

Тайлбар: нас ахивал амьдралын туршлагатай, ухаалаг болдог

Нар нь унаж

Зам нь хаагдах

Тайлбар: мөхөж сөнөх цаг нь ойртох

Наранд унтаж

Саранд бөөсөө хайх

Тайлбар: цагийн юмыг цагт нь хийдэггүй

Наранд эрсэнгүйгээ саранд эрэх

Намар хийсэнгүйгээ өвөл хийх

Тайлбар: цагийн юмыг цагт нь хийдэггүй

Алтан дэлхийг нар гийгүүлдэг

Ард олныг эрдэм гийгүүлдэг

Тайлбар: эрдэм ном сурах хэрэгтэй

Цэцэн үг

Наргүй өдөр бүрэнхий

Саргүй шөнө харанхуй

Тайлбар: гэрэл гэгээгүй